Amor 1, 05.7.1995
Qandê çiçi magazino
newe
Faruk
Íremet
"Ma nêy rind zanê, qandê
coy zi ma bi ideaya gird qisey nêkenê. Bino sekla merdim heme çi sero beno zanon
(uzman) u kewno ser. Ziwanê mayê kehani bi heme sekla wazenê vini kerê, gere ma
nêy bivinê, giraneya xü bidê ser u nêverdê. " Meqaley biwani...
Semedê Vetisi
Redaksiyon
"Kirdas,Tirk, Ereb, Ermeni, Farisi u hetan Asuri bi ziwandê xo ya wanenê u
nusnenê. Labirê ê ma Zazayan çiyo ki çiman vero yo u bi desta biro tepisteni
çiniyo. Peserokê bi ziwan Zazaki u Tirki heta nika vecyay ma qimeto gird danê ci
u deri waheri vecinê iniyê: Ayre, Piya, Raya Zazaistani, Rastiye, Ware, Zerq,
Wext, Dismala Suri u Berhem" Meqaley biwani...
KORMISKAN
Koyo Berz
"Kormiskan
Dimliyan miyan di rojêda newe, sêni, rosnayi u rojêda binbareki yena
qebulkerdeni u sinasnayeni.Tabi kormiskan rojê niyo, hefteyê pêyniyêno mengda
Adari (Awdari) çarseme ra heta çarseme hefteyê domkeno u rameno. Ê hefte miyan
di kamcin roja pak a akerde, ayamini u germini bena a roji di Dimli çinayê xo yê
wes u newi danê xo ra werdena xo gênê sinê mesirê (piknik). Heme piya gem a,
deyan u gewan ser o, dik u bostanan kist a bi sên u saniya kormiskanê xo
bimbarek kenê." Meqaley biwani...
Name Tayê Çiyan
Necmettin
Büyükkaya
"Vil (vilik) Çiçek
Çimosa
Papatya
Gagiro Lale
Qanç Menekse" Meqaley biwani...
Her Vas Kok Xo
Ser Zerguyen!
M.Élisan
"Sarê Zaza´yon
bi tarixdê xo ya ponk u biserefo. Xayiney,bibextey,pisey rê girewteyu. Miyon xo
di dest dono yemno,pastey yemno gino.Siktey u qusir lez lez afu niben. Qaydey u
qurali akerde yenê kaykerdis. Hile,fesadey nibenu. Ay ki fesadey iblisey kenê
cay yina cemét miyon di çinyo. " Meqaley biwani...
Vêyve Kitaban
M.Élisan
"Tey mentikan di Çewlig (Bingöl) Diyarbekir, Xarpet, u tey cayan binan di
en zoni ra vani Zazaki, mentikan binan di sey Sowrek, Çermug di vani Dimili,
Dersim di So-Bi, Zonê ma, Kirmancki. Pawli va mi ri Zazaki daha rastu, qandi ci
ez namey en zon ri vana Zazaki." Meqaley biwani...
Swêd di merkezi Kültürê
Alewiyan
M.Élisan
"27/05/1995 Solentuna di nizdi hewtay
merdim amebi piser.Kongra xo ya sifteyin virast u semed xebatey aver ri destur
xo wend u bi vengani(rayani) zafina ame kebulkerdis. Ma zazayiki redaksiyoni
KormiskaN´di karkerdeni ena gam estisi ambareki keni. " Meqaley biwani...
Ferqê Ziwanê Zazaki u
Kirdasi
(Zonê Ma Zazaki)
Faruk Íremet
Kitabi
biwani: http://www.zazapress.info.se
Ziwanê kêyi
Sewra
"Bi asiranayo ziwanê ma zazaki kist a dewletandê serdestandê neyaran ra
ameyo qefeskerdeni, dest sernayeni u neverdayo sereyo xü vejo, zil bido
u villa bo. Bi rehatey a ma sene vaje; Gorey vatenandê Tirkoloxande Tirkan
ne tirki yo u ne ji Tirki ra ameyo u ne ji gorey vatenandê zane u kurdoloxendê
kurdan lehçeyêdê kirdasiyo." Meqaley biwani...
Nasyonalizmdê Burjuwazidê Kürdandı
Kompleksê Zazayın
Lejwan Büyükkaya
Gorê hewnayıştê mı 1927 dı Suriyedı bı awanbiyayışê Cemiyetê
Hoybuniya destpeykeno. Verê a roj u ê tarixi no dınyadı ne Kürdê juo Zaza ze
Kürd vinao ne ji jewdê Zazay xo Kürd. Kam vano zuri keno. Coraji teşkilat u
neşriyatê Kürdan kı serê seserda vistandı çı Ístanbuldı u çı ji cayandê binandê
estbi, miyandı jewêndo Zaza niveneyeno. Ancax no ideoloji u politiqaya Hoybuni
serrandê 1950-1960 idı şa xu birresnê rewşenfikrandê Zazaya u ina bı kameya
(identitet) Kürdeya kaşkerê hereketdê Kürdistani miyan. Yanê Kürdbiyayişê Zazaya
si bıteqiyo verê ney hiris-çewres ser destpeykerdo u ewro na proses (süreç) aya
kena bıgiriyo, peyni bêro, bıqediyo...Meqaley biwani...
Zeritenik
Faruk
Íremet
"Ê çi çimiyê
di siyayeya por dê to
di
arwesê sani zeritenik
no çi xezeb o
qesba camerdê nê
welati
xirxizeya sanê min o tariyê xori di
ê çi fixaniyê"
Siiri biwani...
Hewin di mi Sex Séidi
di
Koyo
Berz
"Demo ki nezdi koyan bi,
Estora xo
kerdi sisti.
Nerm-nerm, hêdi-hêdi war bi." Siiri biwani...
Rosan héqê to ji niyo
Mextelij
"Lê dayê, to ez new mengi
xo pize di wegrota.
Bi ninayana, bi loriyana, bi deyran a ez gird
kerda
Ewro zi qandê ma, to xo est adiri miyan.
Kêberandê zindanan vero,
veysan u teysan verda." Siiri biwani...
Suro
Faruk
Íremet
"Suro, tenya ronýþt bý, derd u külê xü fýkýryayê. Ey zana yê ký, o heme
derdanê xü dý bê enbaz bý. Ey zanayê xerýbey dý enbazey u dostey merdý bý u xemê
kesý nê bý. Suro, heme çýyê kehaný, famýlye, dost ü býrayanê xü fýkýryayê. Suro
emþo tenya bý. Dostê cý cýxare u qedeha cý bý." Istaniki biwani...
Faruk Íremet / Editor
Zıwanê Zazaki dı newe newe magazin u xezeteyê vıcênê. No çiyêdo zaf muhimo. Heta nıka xezete u magazinê kı vıcênê bı kar u hewıldayena verniya şarê xü kenê roşnayi. Çiyê en muhim noyo kı gere magazin u xezeteyê Zazaki pêra duri nêkewê. Heme waştenandê xü dı, rayê newey pêmısnê. Beno kı ma KORMIŞKAN çiyê zaf nêzanêbê. Labırê o çiyo kı magazin u xezeteyê mayê bini zanê gere marê bıbê wenzane (mualim). Bı no şekıla ma şenê yarametey bidê pê. Eger ma, şaşeya inan bıvinê, ma inan rê vacê u yarametey bıdê cı. Xezete, magazin u kıtab vetenı raştey zaf zehmeta. Ma nêy rınd zanê, qandê coy zi ma bı ideaya gırd qısey nêkenê. Bıno şekla merdım heme çi sero beno zanon (uzman) u kewno ser. Zıwanê mayê kehani bı heme şekla wazenê vıni kerê, gere ma nêy bıvinê, gıraneya xü bıdê ser u nêverdê.
19.05.1995 dı suka Almanya, Manheim dı "Vêyve Kıtaba" bı, na gamêda zaf weşı bi. Gere çiyê zey nêy wêşi tım bıbê kı, kültürê ma biro sınasnayenı. Kültür u zıwan cayê dı şar biyayena. Şaro kı kültür u zıwandê xü ra duri kewto tarix dı vıni biyê. Qandê nêy zaf nımuney estê. Afrika ra heta Latin Amarika merdım şeno nımuney bıdo. Kolonyalizım seni şidet kar ardo u bı o şideta zi zıwanê xü mısnayê şardê bındestan. Eger ma nêwazenê bıkewê o rewş gere ma zi gıraney xü bıdê zıwan u kültür dê xü ser.
Beno kı zaf merdımi bı reaksiyonê do tuj nişan bıdê u inan rê tal biro. Ma inarê çiyê nêvanê u zeydê inan zi tepki nişan nêdanê. Heme şari gerek fıkır u waştenandê xü dı serbet bê. Kes kesi bı zor a nêşeno tepşo. Eger şar bı wazo teniya kar bıkero, gere no heq, heqê inan bo. En çiyo muhim noyo kı ma ze tırkan, ereban u Íraniyana nêfıkıriyê u ze inan nêkerê. Dışmenê ma çımsuro u wazeno ki, ma bikewê pê gan u pê tarix ra werzanê, tarix dı nimuneyê wunasini zafiyê.
Mabênê Ro (Fırat) u Dijle dı zaf kültüri vıni biyê. Ma Zazay wazenê kı bı bırarina bırarandê xü yê Kurd, Asur u Ermeniyana piya hemver dışmeni vınderê. Bı inkar u çımsureya çiyê hal nêbeno. Bê jewbiyayenı, o kı vıni bikero fına ma yê. Zazaki diyalekto, lehçeyo karê kesi niyo. O karê Zazayano. Zazay ze miletı şenê qerarê xü bı xü bigirê bı xü bıdê. Ma KORMISKAN'ıji do zıwan u kültürdê xo ser o bıgırweyê u bı zıwandê xo ya bınuşnê, derd u kulanê pize u zerida xo bıdê teber u biyarê zıwan. Ma qerarê xo dayo kı ma bı zıwandê xo ya bultenê xo vejê. Heme zalımey, zordarey u tehditan rê sêney ma akerdeyo u ma mecbur niyê kesi rê hesab bıdê. Kesê kı wazenê hesab perskerê u ma ver o bend bê, wa veri şırê dışmendê xo ra hesab perskerê, bahdo birê ma ra perskerê.
Hewıl bıdı xü. Zıwanê xü bımısı, bı zıwandê xü ya bıwanı u bınuşnı. KORMISKAN ê xü zi bı sınasnayenı u wendenı. Ma yê zıwanê xü rê wêhêr bıvıciyê.
Ma yê vınênê rewş u haldê dınyay ra nê serandê bahdoyan dı zaf vırnayenê dınya dı ri danê u vijênê awı ser. Mabêndê dıwêlan dı sinoriyê nêmanênê milletê werdi -werdi ê ye serehewadanê u jew bı jew benê xoser u dewleti.
Heta eşirê erban ji kes nêmend bi dewleti. Gereyo kı heme erebi bı jew zıwana qısey kenê, hıma hıma ê hemını kultur u edetê cı jewiyê ji, fına ji dewletê gırd u werdi xo miyan dı awa kerdê. Alemdê Ereban miyan dı ewro nezdi vist dewleti esta.
Erebi, Farısi, Tırki, Yahudi, Azeri, Ermeni dewletê u nê serandê bahdoyênan dı parçeyê Iraqiyê Kırdasan dı Kırdasi ji biyê dewlet.O mabên dı teniya ma Zazay (Dımıli) mendê.
Kırdas,Tırk, Ereb, Ermeni, Farısi u hetan Asuri bı zıwandê xo ya wanenê u nuşnenê.
Labırê ê ma Zazayan çiyo kı çıman vero yo u bı desta biro tepıştenı çinıyo. Peserokê bı zıwan Zazaki u Tırki heta nıka vecyay ma qimeto gırd danê cı u deri waheri vecınê iniyê: Ayre, Piya, Raya Zazaistani, Raştiye, Ware, Zerq, Wext, Dısmala Surı u Berhem.
Veri tay Kırdasan rojname, pêserok u tay çiyandê xo dı ca dayê Zazayan. Labırê ewro o çi ji warzanayo. Barbangı, Hêvi, Nudemı u zey ninan desana weşananê (neşriyati) Kırdasan Zazaki ver sınori sinorê ronayo u resmen nêwazenê biro weşeynayenı. No çend seriyo ma yê se kenê se nêkeni nêşenê weşanandê inan dı ca bıdê Dımıli u tey bıweşeynê. Minak; Medya Güneşi; Welat; Dengê Azadi; Newroz; Jiyana Nu;Rojew; Nudem u her wına.
Tay dê cı ju ju fını gandê çım pıştenı, çım gırotenı u ma xapeynayenı hezar ra çi yê nuşnenê. (Tabi o ji kamcin kı yeno hesabdê cı, yan ji nuştoxo kı rayda inan dı ro u zey inan vano.) Veri laumeya Kırdasan bı ma estı bi, ma ser ra xo rê politika vıraştê, serehewadayenê ma xo rê kerdê mal u berdê refinayê çımandê dınyay ver. Minakê: Hereketê Koçgiri, ê Şex Seid, u ê Dersımi wıni kerd bı. Halbuki verniya nê serehewadayan, nê hereketan kışta tay aşirandê Kırdasan a amêbi gırotenı u bı quwetê inan a amey şıknayenı. Alayıyê Hamidiyan ji qandê eşir u serehawayenandê Zazayan vıraziyay. Ewro ji nêverdanê ma xo pê resnê, jew dıdı,dıdi hirê u her wına zaf u bı quwet bê. Verê dışmenandê ma Tırkan ê ray ma ver o gênê, benê bend u nêverdanê ma xo pê resnê, qalê zıwan ,kultur,edet,tore u folklordê xo bıkerê u vaji ma Zazayê. Qede dışmendê xo nêbenê zor danê ma u fekê tıfıngandê xo kenê hetê ma ya. Zekı heyfê dışmenandê xo ma ra bıgirê, wıni hereket kenê. Tabi veri laumeya cı bı ma estıbi, qandê coy ma xo rê kar ardê. Labırê ewro Dewleta cı vırazıyê, lazımey a cı bı ma nêmendı. Wıni nêbo tay Kırdasolox, zane u gırdê partiyandê cı nêvanê wa Zazaki nıro nuşten u wendenı, teniya rojene, zıwanê qısekerdenı bımano. Ma des Zazay ji roşê wexto kı jew do kırdas yeno vanê ma bı kırdasi qısey bıkerê. Wexto kı ma nêkerê do gefi bıwani ma dı u ma tehdit bıkerê. Jewbi qandê pere qezençkerdenı, tunıkani xo pırr kerdenı ma kar anê, şıni tay dezgeyandê €eriban dı ma temsil keni u bınamedê ma ser perey qezenc kenê.
Konferansi, semineri bı namedê ma ser danê.
Wexto kı kewnê teng vanç Kırdasê en heqiqi Zazayê, jewbi ma rê nengi çinenê ma kenê şarê do wahşi, nêzanaye, xayinu erzeni piyase. Wexto kı ma qalê dahwada xo, ê welati Zazayan ê zıwan u kulturdê xo kenê cırê tal yeno u ma rê vanê ê bêbextiye, dayen u gırotena inan bı mitiya esta. Qandê nê sedeman, qandê nê mesele u nê hali ma wazeni kı xo vejê piyase ka ma çıçiyê çıçi niyê.
Ney a tepeya ma do xo zelal kerê. Qe jew quwetê nêşeno u heqê cı çıniyo ma ver o bend bo. Şenê wa şırê qedê Dışmendê xo bê. Ma kesi dı dışmeney nêkeni, vanê jewna ji ma dı nêkero. Heta nê meselandê wınasinan dı paşti bıdo ma. Seni ma İnan rê wıher vıjıyayê u paşti dayi inan, ê ji bıdê ma.
Eger Dımıli vanê ma mıletnaya, fermo wa bıbê. Demo kı inan va ma mıletêna Tırkan inan rê va xayın, pêra abırnayey (bölücü). Ewro ma yê vanê ma mılêna, éynı çiyo kı Tırkan inan rê vato ê ji ma rê vanê.Dêmek ferqê inan u inan çıniyo.
Ma Zazayan qararê xo dayo ma nêwazene bındestê bındestan, koleyê koleyan bê.
Kormıskan mêhumatey zıwan zanu, qand êy ra kormışkan dı bes bı Zazaki fıkıryen u Zazaki nusên. Faktori zıwani qand meseley milli faktori ê jewınew.
Ma wazen mılleta xo u welatê xo bıreynê, persa ma teyna persa mılletê persa zıwan u kulturi u kamey niya, éyni wextı dı persa welatê Zazayana. Ma wazen Zazay serbest u xoseribê. Mılletê bini Zazaya idare nêkerê. Mılleta Zazay bıxo qederê xo tayin bıkêro u bıbo mılletên da hukumran. Bıen perspektifo corin ma wazen roni xodı bıqılyey. İmkonon xo bı xo vıraz. Eger fıkır ê zazayıbu u perey ê zazayıbu çew nêeşkenu paştey ma ér ronu. Hétta reyna weşey dı bêmanin!
Koyo Berz
Heta ewro zaf çı "Kormışkanı ser nıyameyo nuştenı, ka kormışkan çıçı yo, çıçı nıyo. Demê do wunıyo yeno kı, roşanı kormışkanıyo keno vıra şıro u wertera werzo. Kormışkan rojanê Dımlıyan o en gırd u gırso. Kormışkan Dımlıyan mıyan dı rojêda newe, şênı, roşnayı u rojêda bınbarekı yena qebulkerdenı u sınasnayenı.Tabı kormışkan rojê nıyo, hefteyê pêynıyêno mengda Adarı (Awdarı) çarşeme ra heta çarşeme hefteyê domkeno u rameno. Ê hefte mıyan dı kamcın roja pak a akerde, ayamını u germını bena a rojı dı Dımlı çınayê xo yê weş u newı danê xo ra werdena xo gênê şınê mesırê (pıknık). Heme pıya gem a, deyan u gewan ser o, dık u bostanan kışt a bı şên u şanıya kormışkanê xo bımbarek kenê.
Heme sınasnamey kêyan dı Dımlıyan qandê kormışkanı şamıyê weş , tamın u temwerdey vırazenê u gênê şınê gemı. O roşan dı kêyê dewletlı qeçıkanê kêyandê fıqare u nêçaran kenê mırdı u çınayo newe danê pıra. Dewletlı o roşan dı destê xo hetê fıqarana derg kenê u ınan rê yaremetey kenê. Taydê cı zı yaremetey a dost u sınasnayandê xo, dewıj u merdımandê xo kenê. Pızanê ınan kenê mırd u serê ınan kenê newe. Qandê nê sedeman Kormışkan rojêda roşnayı, a dest tepıştenı u yarmetey, rojêda xeyr u bereketı, a şênayı u kêfweşey yena qebulkerdenı u sınasnayenı. Qedır u qımet, gıraney u vayeya ê rojan zahf gırd u gırsa. Vayeya cı kışt a yarmetey pêdayenı u pêheskerdenı ra nına herınayenı u bazarkerdenı.
Wexto kı şarê Dımılıyan vıjêno mesıre, cayandê en berzan ser o adır wekenê, müzik cınenê, deyırı (dêrı) kenê, govendı gırêdanê u kaykenê. Keyne u cını, bolê cı panceyê (donê) kı qumaş do sur ra, yan jı xetê surını mıyan dı estê danê xora. Çalme, sêm, murey u altunanê xo yê bıqımetınan kenê xo ya u xo zey veyvana xemılnenê. Bı no hesab a vıjênê şahıyandê ê roşandê o.
Camêrdê ınan jı zey ınan çınayê xo yê weş u newı danê xora. Bolê camêrdandê cı yê bı emıran pırêno sıpeyo xaşêlın u şılwalê sıpeyê xaşêlını danê xora. Herunda şewqa dı kılawı nanê xo ser. Her kıştêda ê çınadê ınan ê sıpı dı şerıtê do sur esto. Werteyê kılawda ınan hendê nuşteyê rengda surı ra vırazıyayo. Rengna, zey şerıtıya ê nuştı gêna xo mıyan. Bahdê a rengı fına şerıtê do sur, bahdê surı rengna u fına sur. Bahdê ê surı fına rengna u fına sur. (Yanê wertê cı sur, hırê şerıtı rengandê bınan ra u her mabêndê ê rengan dı şerıtê do sur ca gêno. Ma wına vajê nuşteyo sur werte dı u hırê şerıtê surı jı çorşmedê kılawa a kılawı xemılnenê. Nuşteyo suro kı wertedê kılawı dı sembolê Dımılıyan ê rojıyo. Ê hırê şerıtê surıyê kı çorşmey kılawı ra ameyê çarnayenı jı, jew nışanê roşnayı, jew nışanê xeyr u bereketı u jewdê cı jı nışanê pê ra heskerdenı, qımet pêdayenı u ê yarmetey o.
Şewanê ê heftedê Kormışkanı dı hıngılmey u şênayeyê cure bı curey keyan dı, wedandê dewan dı, key Beg u axleran dı vırazênê. Hergı şewı keyê dı, yan jı çend keyan dı yenê pêser, pê hetı, pıya wenê, pıya şımenê, pıya kêf u hıngılme kenê. Merdım u keyeyê pê ra qahryayey pê dı yenê werey. Dı ronıştena şewandê Kormışkanı dı zahf çerez u çıyo zey çerezı yeno werdenı. E çıyan ra taydê cı nê yê. Pastêx, kesmey, sıncıxı, nıhay pıraynayey, dendıkê pıraynayeyê vılda verrojı (maşela), dındıkê ku u zebeşan ê pıraynayey, kılêncey, nanê mısrı (nebı), eskıjı, nanê nıhan, qatmey, şolık,qawırme, henarê payızey, mıroy payızey, vamı, gozı, qıznawê pıraynayey, qahwê qıznawan, tuy wışkı, tey u şıraney ê babet-babetı. (Tay mıroy u henarê welatê ma yê payızey estê, fına heta wextê xo yê bıyayenı şalge dı manenê).
Dı ê şênayan u hıngılmandê demdê Kormışkanı dı, bol şamıyê weş ê bıtam vırazênê u werênê. Mınak zey keşkekı, rız o serkızrık, bılxuro serkızrık yan jı bı qawırme, dekerdena kodıkan (dolme), kuftey, şırawıya kergan, tırşo bı sımaq a vıraşte, tırşo kı bı awda henaran a vırazêno, qatmey, şolık, toraq u rıwendê qelıya, rıb u rıwenı mıyan dı pastêx yan jı surkerden a nanı, tırşê nıhan u punı, pırrkerden a bız, mı yan jı ê kerg u hulıyan (kergê mısrı, kergê şamı), tırşê qıloxırıkan, şorbadoy, kılêncey, danugı, eşure, kebabê babet-babetı, tırşê cıgerı, surkerden a ısot u canandê wışkan u her wına.
Şımıtenê cı jı, şerbetê rıbı, do, şerbetê awda henaran, xoşawı, şerbetê bıyanı (susı), sıskı, awa porteqalan yan jı ê sa u meywandê bınan, xoşawı ya qax u çıran, qahwê qıznawan u her wına.
Keyne u xortandê Dımılıyan a dı ê roşandê Kormışkanı dı pê vınenê, pê qayıl benê, pê ecıbnenê u qandê waştenı may u pêrdê xo rê vanê. May u pı yê ınan jı şınê wazenê. (Qeder abıyo, bıdê pê pê ya jewjıyênê) Xort u keynandê Dımılıyan a bı çıhar çıman a amyayena roşandê Kormışkanı pawenê. Çımkı o roşan dı serbest u rıhat hereket kenê, pê vınenê yan jı çıman a pê bırnenê. Serbesteyêda bol hera u demokratıkı dı roşandê Kormışkanı dı esta. Na jı nışanê demokratbıyayenda Dımılıyan a.
Nıqarewan u zırnewan, lulıwan u sazwan, Dêrwan u kaywan ê dorman u ê dewan, qandê hıngılmedê roşandê Kormışkanı seferber benê. Dewê kı nê sazwan u aşıqı tey çınıyê, dewlemend, mıxtar, beg u axlerê ê dewan, yan jı verkewteyê cı serrê veror perey danê aşıqandê çorşmı u ınan dawetê roşandê xo yê Kormışkanı kenê. Ê jı yenê rengı danê ê roşandê ınan u roşanê cı hıngılnenê.
Cayêdê Kormışkanı yo zahf gırd u berz ınan mıyan dı esto.
Keyê kı dewandê xo ra key xo barkerdo u şıyê sukandê gırdan, ê o heftedê Kormışkanı dı yenê dewandê xo dı, benê tewrdê hıngılmandê ê roşanı u bı ınan a pıya ey bımbarek kenê. Qandê kı hukmatê Tırkan, esker u polısê ınan nêverdanê Dımılı ê roşanê xo serbestey mıyan dı bımbarek kerê. Nêweşey fênê ınan mıyan u kenê vılla.
Labırê, çı heyf ewro o roşan werte ra werışto u vını bıyo. Vanê ma newe ra gan bıdê ey u ey vejê meydan u bımbarek kerê. Nesılê ma yo newe heqdê Kormışkanı dı zahf çı nêzano u ey nêsınasneno. Ez jı tay çıyanê werdıyan gırdandê xo ra peyhesıyaya. Bol edet u toreyê Kormışkanı estê kı, ewro ma ınan ra jewê cı nêzanê. No hırıs-hırıs o panc serı yo ez raşt nıyameya, bı teferuat a cayê dı bımbarek bıyo.
Tay çıyê Kormışkanı yê taybetı estı bı. Hefteyo kı destpey keno, yan jı verê coy, dı welatê ma dı vıllıkê esta cı rê vanê espar bankı, a vıllıkı erdı bın ra vıjêna. A vıllıkı mêşan mıyan dı, deyan ser o, mabêndê sıyan dı, velg, qırş u qalı bın dı, cayo kı hera cı germ manena ê cayan dı bena kıho. A vıllıkı dı mengda awdarı (adari) dı vıjêna. Yanê a esparıkı nişanê amyayenda wesar u Kormışkaniya. A vıllıkı hendê gışt u gıştunim kewna erdi ser u yena werdenı. Kokê cı zey kıxsiya yo. Kes pur keno, tewdê vıllık u perandê cı ya weno. Semedê werdibiyayenda cı ra, bol zehmet o kes ay qırş u qali miyan dı, velg, perê daran u keslegan bın dı bıvino.
Gırdanê ma qal kerdê u vatê, xortê kı ezebê ay bıvinê qederê cı abıyêno. O kı en sıfte ay bıvino, vanê rısqê ey a serı vêşi beno, kar u gırweyê ey ray şıno u a serı tenganey u zehmetey nêvineno. Wexto kı kes ay vineno, vanê kes bı qırm a ay weş bı kokdê cı ya erdi bın ra vejo. Wexto kı tı nêşê ay bı kokdê cı ya vejê, yan ji bıqurmıçınê, rınd nêbeno. Ê kı nêşê ay bı kok ra vejê, vanê ê bêmeharetê. Ê kı ay bıqurmıçıknê, vanê bejna inan ji a serı nêvıjêna u kılm manena. (Yanê derg nêbena)Qandê coy zahf xeyret kenê kı, ay bı kokdê cı ya vejê. Bejn u balê a vıllıkı zey veyvekana yo. Qandê coy ji tay merdım ê kıhani cı rê vanê veyva wesari.
Çiyo kı mı Kormışkani ser aşnawıto ney ra ibaret o. Ma enbaz u dostan ra reca kenê, kam Kormışkani ser çiyê zano, yan ji aşnawıt o, wa adresdê ma ser ma rê bıray kero. Ma zahf pa kêfweş benê.
Vanê ez çina biyara virdê şıma, teberdê Sêwregı dı dirê cay esti bi kı, şar şiyê ê cayan dı Kormışkan bımbarek kerdê. Ê cayan rê vatê cay Kormışkani.
Dı weşey dı bımanê...
NAMÊ TAYÊ ÇÍYAN
Necmettin Büyükkaya
VAŞ, SEBZE, TENE Vıl (vılık) Çiçek Çımoşa Papatya Gagıro Lale Qanç Menekşe Xalcıniek Arsız (bêar) Kolbız Gelziwan Şeqşeqo Xışul Cehceheg ( dariê kılênca) Dınêb Zegereg Meyaro Acı bir ot Kerkor (devamlı yeşil olan bir ot) Neflı Şiramı (saki) Şıngı Filok Şekerok Zorı Tuzık Benık Kormit Punı Gezık Kerxenık Heşek Genımok Çarçal Namçuk Íro Bir çiçek Leye Fidan Çıgit Pamuk tohumu Puwa Ağaç mantarı Kenger Zerecık Karnıbahar Qınêberık Sir Hakluz Beng Dibsor Buncık Tılp Encur Zebeş Beşila Şemamok Xeyar Bami Lobık Verarojek (gogebaxan) Bancan Şamık Ísot Ku Qafık Balık Dolmık Patata Kıncı Xas Hebsia Koriek Gurnig Tolık Xurnig Xurêl Paqley Pırça pir Gunı Nehabaci Neha Cew Kuşnı (kızın) Xelı Mercu Colık Gırgıl (gılgıl) Surek Mısri (nebi, lazut) Nebi Mısır darısı Şêlmok (xerdel) Piaz Pırpar sirım Meyaro Esparık Pivang Pêlekvaş Ot elması Axbandır Kardi Kerbeş Kuwê mara Pêçek Sêzek Bencerı (galuj) Berbero Qamır Qındırxı Endılko Telı Palax Surıkvaş Tehlêk Hufhufık Telmerı (mertelı) Vızık (çol) Pêlekvaş Xelevaş Tırşık Luz Kuzu kulağı otu Gom Zorı (zengılzava) Filoq Xelilok Dımlu Şıng Çistok MEYWE Tey Dağdağan Bewrınc Yabani kiraz Qızwan menecik Remtu ekşi siyah dut Engur |
DARÍ Mew Mewşêr Fıstıqêr Alucêr Dehlêr Xarabêr Spindar Şavlêr Venêr Mazêr Kenêr Teyêr Incılewr Bewrıncêr Sêzêr Tıwêr Gozêr Saêr Mışmışêr Xewxêr Mırwêr Şeqoqêr Rêxokêr Henalewr Şilanekêr Siyatellı (dırık) Vılaêr Çınaêr Vamêr Qıznawêr Gulêr KERMÍ, HEŞERETÍ, TEYRÍ, ZEWMBÍ HEYWANÍ Qıjnı Kene Qaşaxı Íri kene Pındı Işpıj Rışk Bit-pire yumurtası Kek Dernı Nutık Işpıj yavrusu Weleng Moz Arı Mês Sinek Çarıng Kırmızı arı Pılpılık (pırpılık) Kelebek Merşı Sivrisinek Mırxık (mırxıki) Küçük karınca Mojlı (mojley) Karınca Hıng Bal arısı Xezalek Su içindeki bir hayvan Tırtır Tırtıl Bertil 1. Rüşvet 2. Ağaç kurdu Gezo Xalok Kalo-piro Uğur böcegi Diksılêman Goyı (goyey) Güve Hevcarık Tahta kurusu Pun Qul Halin Hermuşık Mojlani Wısıbtutani Qerequş Teyrê arwêşa, şahin veya atmaca Heş Meymun Findo Süs veya küçük av köpeği Dıjı Kirpi Sixur Oklu kirpi Merı Fare, sıçan Lır Tarla faresi Mıriçık Kuş Zerej Neri- Mari Koter Kumru Hechecık Kırlangıç Şewşewık Yarasa Hılulık Doğan Sisalık Karga Gancıl Akbaba Qertel Kartal Kund Baykuş Bet Toy kuşu Bum Puhu kuşu Ciq Siyah bir kuş Çıkçıko Kuyrugunu sık sık oynatan bir kuş Qıtık Eti yenilen bir kuş Sımorı Sincap Şanê maran Kırkayak Mar Yılan Demaşkul Akrep Verg-Delverg Del Keftar Xoz Kudık Domuz yavrusu Taji Tazı Boji Leyr Yavru Pısing Kedi Kuzı Sansar Qumqumık Kaya kertenkelesi Malmalok Tirmar Kesa Req Su kaplumbağası Kerkınc Yengeç Ması Balık Lolık Bahar kurtçukları Kerm Kurt Pındı Bir parazit (inek v.s de) Qatrek Melı Kêzık Zuli Tırli Zıleyr Qulıng Mıriçıkê xazi Xozek Çeylê bın dê erdi (yer solucanı) Kerpa Şıvanxapık Legleg Qaz |
WERDEN Tırşık Bir nevi güveç Raêra Ögütülmüş buğdaydan yapılan yemek Şirinaşir Musakka Pıtpıt Bulğurun incesinden yapılan bir yemek Mexlute Tuzlu aşure Meyır Ayran çorbası Keşkek Keşkul Rız Tırşê Xıloriga Küçük köftelerden yapılmış sulu yemek. Xılorig, neha, kuwatı. Tırşo surek (Lobıki, maşıki, serê burxul, nardan) Tomast Kaymak Herış Ağız Xılonder Ílk ağız Qixanı Omlet Kelwest Yogurtlu ekmek Pılol Bulamac Hevrişk Yağlı ekmek Ruwenin (Cemile) Yağ, pekmez ve ekmekten yapılan yağlı ve tatlı yemek Panık Kalınca yufka Qelinek Kavurma Mıqlık Bülbül yuvası Qimı Kuwiya qırşı 1. Bewrani 2. Tırş Sirawi Sarmısaklı su Sirawi ya haki Sirawi ya goşti Kızartma Suraw Tuzlu turşu suyu Danu (xelı u neha pia gıreyenê) Melxuta ( xelo kuate u mercuwê xaxi u nehay) Kuwatı dögme buğday Keşkek dögme kaynatılır Nehayê Xaşeynayey Sado Süzme ayran Solmast Tuzlu yoğurt (kuzulara yedirilir) Terênı Bir kurutulmuş çökelek cinsi Torak Çökelek Şolık Hamur tatlısı VA Va Rüzgar Vaê veri Vao kır Vao siya ALETÍ Aşir Süt tuluğu Donir Yayık Meşk Tuluk Kedık Ayran tuluğu Kın Su tuluğu Den Íri küp Dor Küp Hulık Orta büyüklükteki küp Kelçin Küçük(ufak) küp Awrêj Çökeleğin içinde toplandığı deri, tuluk Postê çolıki Çolık tuluğu Heban Ekmek tuluğu Hiz yağ tuluğu Hucık Küçük yağ tuluğu Tewrı Yün dokuma veya örmeden büyükçe sırt çantası, çanta Mılêv Yaba Wıyı (huwı) Kürek Zengen Kazma Torzin Balta Kulbık Tek agızlı balta Mer Bel Mertal Kalkan Kêlıntı (qırım, tılpan) Tırpan Serad Íri buğday kalburu Pırojın Kalbur Ebar Nohut kalburu Dıgoş Iki çatallı yaba Resen Örken Rêşta Íğ Moşen (mewşen, qelm) Altı çakmak taşlı harman döven alet Kelbıtin Kenger kaldırma çubuğu Mıskeê Baltacıklı satır Mercef (Mercifı) Kar küregi Mercifa Litre Mastêr Huni Qalunç Orak Vaşdıru Büyük orak Dahrê Satır Mısas Sırık, çift sopası Rım Mızrak Çarmêx Çarmıh Mıhin Kazık Moçanık (muçanık, muçınık) Cımbız Lewıdı Bel temizleyicisi bir nevi mala Lebudı 1. Bulamac kürekciği 2. Sırık ucuna takılan kürekcik |
M.Élişan
Eger kes xo rê nêbo, yewna kesı rê nêbeno. Verê heme çı gerek ma mılet a xo rê bıbê. Nameydê mılet a xo ra nêşermayê u nêremê. Şarê ma xo rê vono ma Zaza´yê u bı en nameya yenê şınasnayış. Lazım o ma zı sey Tırkon, Kırdon, Érebon u Farıson bıname´ydê xo yê Zaza`y ra ıftıhar bıkemı. Namey Zaza’y ma rê kalıkandê ma ra mendo u o name nışone sınasnamey, name´y şerefê ma Zaza´yonew. Enır namı rê wayer vıjyayenı wazıfey her ınsone Zaza`wu kı, eger cı dı şexsıyet u hısê netewıbıyayenı estıbê. Şarê Zaza´yon bı tarıxdê xo ya ponk u bışerefo. Xayıney,bıbextey,pısey rê gırewteyu. Mıyon xo dı dest dono yemno,paştey yemno gıno.Şıktey u qusır lez lez afu nıben. Qaydey u quralı akerde yenê kaykerdış. Hıle,fesadey nıbenu. Ay kı fesadey ıblısey kenê cay yına cemét mıyon dı çınyo. Ercon u poncpere ben. Yen kay. Yew vatey verıno est :”Von kera cay xo ra lekay se, sıvık (şenık) bena, kera cay xo dı gırona”. En zı ombaz ma yı kı macırey dey, u nêwazen raştey xo bızon. Teyıno tı çend vac xo kerd sıvık(şenık).
Hem xo ınkarken, hem zı fek xo erzen heme çı. Bê şansızeyakyak yın ha tedey wazen,şar rı mal kı. Goya ”mılete xo ra nıvona ma Zaza´y” vona ma çınay? Raşteyda xo ra durı kewtış u bı nêzonayeya, korfamey ê ıdolojı ınsono ken en hal? Her ınso yew mıletey yı esta.Lê pırey ınson sey pê nê fıkıryen. Semed ıdolojı zı en qaydew. Herkes wa xo bıarqelyew(ayabu, bêru xo). Eyr durumê mıletê Zaza´yan durumê vızêrı nıwo. Eyr (ewro) durumê ma hın tehluke dı nıw. Çık kı heta ınka roşenberon ma rı zelal nıb, eyr hın zelalo. Zaf kıştan ra méhlumat bı teferuat omewu nuştış. Ma eyr hın nêtersenê. Mesuleteya ma eyro ê vızêrı ra heyna zıdera (vışêrı ya). Ver şarê xo dı mesulete ya xo heme hetra lazımo ma bıyarê ca.Tercubey ma eyr zafo, ımkon u teftal (malzeme) ma zı zaf estu. Mıletı pêserardış u kamey (Kımlık) vıraştışxebat u karmawu verınu(sıfteyınu). Mıleta ma kardo akerde u éşkera ra héskena. Çık kı ma on yew ca zon u kulturê ma wu. Xebat ser kamey mıletey ma,ê zon u kultur ma. Nuştışê çarey xo bewlıkerdış, yew heqê her mıleto,qandê mıleta Zaza´yan zı ravêreno (heqê ınano zı). Qe çıye sey serbestey nıwo. U cay serbestey nıgêno.
Qandê serbesteyda Zaza´yan lazımo kam çıçı cı dest ra yeno ay çı bıkero.
Bıkeda ponk u arekdê çarıya çıkewu kı nêvırazyew çınyew
M.Élişan
Zazay mayı ê Almanya ha bı ponc serıku sey yew tradışon aşmey gulonıdı veyvey kıtavan zazayan vırazenı. Her ray ra nuştox mayı kı newe bı zon mara kıtav nusenı aynor xela danı. Ma Sıweyd ra çehr ombaz ma bı araba şı Almanya. Bı keyf u zerweşey ra ma şı u bı keyf u zerweşey ra ma amey. Çıkık ma dı ombaz şérrey mela Ehmedê Xası ra ılham gırewtu u kımetıkew zaf rınd don de. Sek Xası nuştu u vatu:”Kewım kı kıtav yı çınkew monen yew heywanıkew bê zon”.Veyvey kıtavan Zazayan dı emsar nızdı hırseyponcas te omeybı pêser. Zaf sukonı ewrupara zazay ma omeybı pêser. Noştoxı awrupayıcı zı bı. Yını ser xebatey xo dı kısey ke. Ayna ra Ludwıg paulı ser lehçeyanı Zazakı dı u fekanı ser qısey ke. U va:"Tey mentıkan dı Çewlıg (Bıngöl) Dıyarbekır, Xarpet, u tey cayan bınan dı en zonı ra vanı Zazakı, mentıkan bınan dı sey Sowrek, Çermug dı vanı Dımılı, Dersım dı So-Bı, Zonê ma, Kırmanckı. Pawlı va mı rı Zazakı daha raştu, qandı cı ez namey en zon rı vana Zazakı." Tey mentıkan Zazaıstanı ra numıney vatan muqeyese kerdı. U va xebatey mı ser zazakı dı berdêwammu. Béhdı Ludwıg Paulı heqı qıse kerdışı ame Koyo Berzı. Koyo Berzı bomba teqnay u raşteya mıleta Zazay ardı zonı. Qalı Dersımı ke u dêket ont ser şıwenıstanı kırd(as)an. Va: ez nıwazena beba koleyı koleyan,bındestı bındestan. Va: vızer zı ez Zaza bıya nê barbaranı tırkan rı nızê maşayanı yını sey ‹drısı Bıtlısıyan rı mı mıl nê rona. U eyrı zı ez reyna Zazaya. Va ez tornê Şex Seıdı kal u Seıd Rızaya. Va "ez Koyo Berza, mıl nêronena çım suran, bêbextan u zorbayan rı". Kısekerdışı Koyo Berz dıma Mıchael u Marıe amey séhne u değerlendırmey şewê vıraşt. Kam şewê dı çıçı qısey ke Mıchael va: Marıe cewab da. Zaf çıyo do ınterısant vıraşt. Béhdı Mıchael u Marıe govend dest peyke. Peynıd nuştox kı newe kıtav nuştı dêwet sahne bı. U xela yın dıyay cı. Şew bı keyf u şayı kedyay.
Nuştoxı kı xelat dıyay cı ınê.
1-Koyo
Berz
2-Gagan Çar
3-Kemal Astare
4-Dr.Huseyın Çaglayan
5-Seyfı Cengız
Şew bı keyf u şayı kedyay.
SIWEYD`DI MERKEZÍ KULTURÊ ALEWÍ´YA VIRAZYA.
Mıhê Élişan
27/05/1995 Solentuna dı nızdi hewtay merdım amebı pıser.Kongra xo ya sıfteyin vıraşt u semed xebatey aver ri destur xo wend u bı vengani(rayani) zafina ame kebulkerdış. Ma zazayiki redaksiyoni KormışkaN´dı karkerdeni ena gam eştışı ambareki keni. Semed mılati bini u mıletey zazay ena gam rınd vineni u paşt danide. Ombazi ki komitey pırêdı ca gırewtu merdımi demokrati. Alewitey yewna méhna cı ver zılım u neheqeyıd vetışu. Eyr mıletey Zazay bındesta waştey ma, bıray ma yi Alewi ê tırkan u kırdasan ra, wa ver şıwenistani xo dı vındıri. U paşt bıdi mesela miliya zazayan. Zazay kı alewitey keni wa alewitey xo dewam bıkeri heqi kesi çinkew yinır çikı vacu. Lakim vatey ma çı, din ra ina keno wa bıko wazen wa bısılmonebu, xırıstiyanbu, yawdibu, alewibu, zerdeştibu yazı ataistbu marı ferqı nêkenu. Ínasan haywo niyu u robot zı niyo, pêrı sey pê bıfıkıryey. Ay semed ra babet babet fıkır esti. Waştey ma inson ma zazayo ra wayer meseley xo vecin. Déwey xo bışınasnin raştey xo ra meremin. Wazen miyon alewiyondıb wazen miyon ay binodıb, ferq nêken. Eyr dewletey Tırk xo ri hem bısılmeneteyıd kaykena hem zi alewitey dı. Bısılmonewu raşt, alewiyu raşt ver yew çidı gerek yew bıb. Ay zı Dewlet gerek dest xo din ra bonc. Ver en dı çı alewi çı suni u dinon bino ra ben pêr lazım piyabıb. Dewletey tırk sextekara u dıriya. Demokrasiyo raşt dı dewlet aleqey xo din ra bırnena. Eyr dewletey tırk bı westey diyanet işleri ra pıropaganday kemalistey u faşistey kena. Mıletey tırk sek asın en çirı raziya ay semed ra veng xo nıkena. Demokrat,sosyalist u roşenber tırkan ra zı zaf veng çinkew. Heta ınka welat Zazayan´dı dew veşnay u vengkerdi,welat Kurdan veng ke u bı henzaran dew veşnay zede yew tepki demokrat,sosyalist u roşenber tırkan ra u mıletey tırk ra nêame. Ma bıwaz mıqayesey bısılmanan Latin amarika u bısılmanan ê Turkiya bıkise ferqikew akerde ma vinen. Latin amarika´dı zı eskeri derbey vırazıyay u Turk ya dı zı. Latin amarika´dı kilisey u papaz ver eskerand mılet hetı ca gırewt. Turkye´dı mıfti, melay u cami bi propagandisti u maşaya dewlet. U dewlet hetdı cay xo gırewt. Ínson mayi dindar zafi yin ra en hilebazey dewletey tırk ferqkerdin.Ay semed ra melayon comi ra inonêkerdin. Zaf zazayon bısılmono dı mı kısey kerd u ena vata eşnavıt:”ay melaw kı dewlet ra meaş gın nê din yi est, ne zı imon yi, bısılmonew heqiqi lazım goştarey ayno nık”. Elbet kı, kê nê eşken vac ena vata sera se raşta, ya zı ğeleta. Çikık inson ma bı çımon xo vinen u şade ben ay çi ma rı yew tercubew. U lazım ma tı ra ders big.
Bı asıranayo zıwanê ma zazaki kışt a dewletandê serdestandê neyaran ra ameyo qefeskerdeni, dest sernayenı u neverdayo sereyo xü vejo, zil bido u vılla bo. Bı rehatey a ma şene vaje; Gorey vatenandê Tırkoloxande Tırkan ne tırkı yo u ne ji Tırkı ra ameyo u ne ji gorey vatenandê zane u kurdoloxendê kurdan lehçeyêdê kırdasiyo. Bar u wezifeyê ma dımıliyan no bo kı, newe ra ma ey destandê serdestan u neyaran bın ra vejê, bıreynê u ravernê heyat. Newe ra kefşkerdena ey u bi ey a wendeni, nuşnayeni u qıseykerdeni, dı zerida ma dı caye do zahf gırd u berz peyda kerd u kêyfweşeyêda bêsinori ma zeri u pize dı rona u vıraştı.Wexte cı ameyo u rewnayo o yo rawêreno , ka seni ma do nê zıwanê xü yê şirıni bıde ramıtenı u rawêrnê heyatı u zıwanande Dınyay miyan dı bidê cakerdeni, sınasnayeni, qebulkerdeni u bıyarê rojewdê heyati.Rojane ra vejê u bıkerê zıwanê edebiyati.
Vanê zıwanê ma zazaki, qefeso kı tey ameyo qefeskerdeni, tepışteni u gırotenı, ê cay u ê qefesi bışıkno, lete - lete kero, cı mıyan ra bıvıjiyo, raya xü raşt kero u xü sewiyandê ê zıwanandê binan resno.Tabi no ji do bı gırweynayena,ked u hewl dayena u fedakarey kerdena do mumkun bo. No ji teniya bı zazaki kısey kerden a, neticeyê nêreseno u neticeyê cı ra nino gıroteni. Nê sedeman ra vanê gıraneya gırveynayen a xü ya en gırdı, xebıtyayena xü ya veşi bıdo zıwandê marda xü ye pizi. Vane ma bıgırweynayeni u xebıtiyayena gıraneya xü bıde nê çıyandê wınasinan ser. Ser u gırweynayena Zıwandê marda kesi en sıfte keye dı bı kes u qeçandê kesi ya dest peykena.Qandê ney, vanê roja kı qeçek Huma dano a rojı ra bı dest peykerden a zıwan dê rawêro heyat u parçeyê dê heyatê ey bo.Verê destpeykerdenda wendexanedê destpeykerdenı, vanê kes ıstanık,meselok, pahuwatey u fıqreyanê xü yê weş u şirinan qeçandê xü rê vajo, inan bımısno kayandê xü, dêranê xü inan bıkero u goşanê inan bı çıyandê xü ya degiro. Kultur, edet, folklor, tore u roşananê xü bıdo sınasnayeni u dı bıdo cakerdeni u heyat ramıteni. Eger ma nê mesele u çıyan dı wazenê wıhêrê iddiayan, qarekteran u ê şexsiyeti bê, vanê ray nisan u mısnayoxê (mahlimê) qeçandê xü fına ma bı xü bê. Bı zıwan u kulturdê xü ya wendeni, nüşnayenı bıdê cı u inan o war dı bıresne. Qandê verni, qandê amıyayen u wendenda cı, Awrupa dı bı xoverdayenda ma xeriban a, ma heqê wendenda zıwandê xü yê pizi heq kerdo, vısto xü dest. Vanê ma nê heqi weş kar bıyarê. Dairandê maciran ra bı waştenda egitim u wendenda zıwandê pizedê marda xü zazaki ya hem zıwanê xü şaran miyan dı bıdê ca kerdenı, hem ji bıresnê sewiyêdê inan. Ziwanê ma ji inan mıyan dı statu qezenç bıkero, hem ji bı zıwandê xü ya wendexane dı wendenı diyayenı. Vanê ma nê heqê xü kar bıyarê qeçanê xü bı zıwandê xü ya bıdê wendeni. Bı zıwandê xü ya wendeni u nuşnayenido gan bıdo qeçandê ma u a ganeya cı biyaro ca ardeni u raverno heyat.
Bı zıwandê xü ya egitim diyayena qeçeki, teniya wendeni u nuşnayenı niya, eynı wextı zahf kıştan ra xü resnayenı zıwanê xü, zıwanê xü vervıstenı, şexsiyet, huwuyet u benlıxey a xü qezenç bıkero u bıfino xü dest. O ji zey ê binan beno wıhêrê nê çı u qarekteran.Bı zıwandê xü ya, bı dayenı u gıroten a gami çekeno,xü fêno rawey u mesela xü rawey beno. Nê semedan ra zıhindê cı dı fıkıryayenı (kognitiv) resayenı, ê harmoni miyan dı temamkerdanda cı dı, rolê gırdi u imkanê zahf heray temin keno u o welato kı o qeçek tey jiyeno, zıwanê ê welati mısnayenı dı ji paya xü gêno. Lıngı umışê cı keno u kewno safandê inan. Mısayena kultur, edet, tore, tarix, folklor u roşanandê xü yê namnetewiya ji şexsiyetê xü gêno. Heyat kerdeni u ramıtena mıyandê cıwati dı ji nê çı u zıwanê marda cı tesirê do zahf gırd vıradano u rol kaykeno.Wext yeno o qeçek xwı bı xwı u şare xü sınasneno u xü ê cewatdê şardê xü ra ca nêtepşeno u duri nêfêno. Yanê bı ê çıyandê xü ya xü temsil keno.Mesela sektêya zıwane marda kesi ra ju ji naya kı, kes keydê xü dı zıwanê xü u jewbi zıwanan a têmiyan bikero u bı inan a qısey bıkero (mesela; tırki u kırdasi) u her wına ) Na têmiyan biyayenı sekteyê zahf gırdi u derbê zorbey dana zıwandê kesi ro.
Kendoxandê zıwandê pizi şardê ızlanda ra Lenore Arnberg wına vano: Zıwano kı keye dı yeno qısey kerdeni, vanê jewna zıwan tewrdê ey nêbo u pa niro qıseykerdeni. Eger çıyê do wına, yan ji nêweşiyeda wına keye dı ri bıdo u bıjiyo do zıwandê ê qeçdê ê keyi dı zahf xırababiyayeni, zahf kemaney do peyda bıkero. Bê irade u zanayenı, tesirkerden a zıwana, zaney vanê interferens. Na tesirkerdena bêzanayenı verê serandê wendexani nimzıwaney rê ray akena u kemaney tey peyda kena.Rewşo jew ji dı ingilizi dı bı namedê "code swiching" i ya rawêreno kı, no ji wexto kı tı jew zıwanıya qısey kenê, bı şekla do zanayen a jewna zıwan ra qısey gıretenı (alınti) qısey u rıstey (cümle) vıraştena, qeçek ju ju fını jew zıwani ra gamı erzeno u ravereno jewna zıwan. Nê semedi ra ji ê wırna zıwanan a ji nêşeno xü bıdo ifadekerdenı u waştenanê xü bıyaro zıwan.
Gorey zıwanzaneyê zıwandê pizedê mari ê Finlandi Tove Skutnab Kangas a; Na, ya kemeya qeçeki ya zıwani ra, ya kemeya qısey teknikandê ê zıwani ra, ya kemeyda qısandê werdiyan ra, yan ji jewna zıwani rê dıha vêşi balanteni ra ca u çıme benê. Bı no şekla zıwano kı bı deyna kewto keyi miyan, o zıwan nêwerdano ray nêdano kı, zıwanê ê qeçekiyê pizi vılla bo,xü bıresno u serkewo.Mınakê: Qeçeko kı zıwanê xü yê pizi dı keydê xü dı rawey berdo u vıstover, dem o kı wendexane dı dest bı wendenda xü keno, eger şansê cı yê raweyberdenı u vervıstenı çınê bo se , o zıwanê qeçeki do nimçe (nimzıwan)bımano u galıbdê xü ra nêvıjiyo. Mınak; Ma vervıstenı u rawey berdena zıwani bı vıllıkta Nilufer a muqayese bıkerê. Kok ê cı do tam u tum, bedenê cı bêtaqet u bêgan bo. Yanê beden do zey koki nêbo.Rawey dı, rojanê verni dı, wextê resayenda qeçeki, qeçek (zeydê birey) bı keydê xü ya, çorşmandê xü ya, şar u cıwatê xü ya do tım dayenı u gırotenı miyan dı zazaki ya cı rawey şıro, gıli bıdo u vılla bo. Labırê bedenê cı do tım bêgan u bêquwet bımano u nê rewşê (halê) xü beli kero u bıdo nişan dayenı. Dı demdê resayen a xü dı ji, waştenan, his u vatenanê xü zıwan ardenı di xeylê zehmetey antena biro hemberê pê, yan ji bı qıse u nuştena, ifadekerdenı u zıwanardenı dı, xü dı bêemeley bıwino u his bıkero. Fına o kı zıwanê ser gırweyayo u meseley cı ardê zıwan,Sandro Key-Åberg, mesela zıwani, dayen u gırotena cı wına ano zıwan u izah keno. Her insan gorey şexsdê cı, lazım o zıwan u karêdê cı bıbo. Heyatê xü cıwati (cemeati) miyan dı bı nê dı çiyana, dı wasıtana hadre keno, cıwati miyan dı bı zıwan u kardê xü ya xü mısneno ciwati. O kı ey bı ey a, ey bı insanan a, ey bı ciwatan a, bı jewbiyayena , bı dınyaya gırêdano, dayan u gırotena cı fêno ray fına zıwan bı xü yo. Nê heme çi fına bı zıwan a hal u zelal benê u rawêrenê heyatê insani.Zıwanê insani tım dayen u gırotenı miyan dı, reseno, vılla beno u bı a resayena, bı a vıllabiyayenı miyan dı reseno heqiqetey da xü u wasıtey ê çiyan.
Fina ma bewnirê nuştox, zıvani deyngırotenda bireyan u zıwana dayen u gırotena xü seni ano zıwan u rafineno çıman ver. Zıwano kı deyn gêrêno, dayen u gıroten da organikı miyan dı, temel biyayen u ronayendacı ra o zıwan zıwan nıyo.Bol wext heqiqetan nêvinayenı merdıman pey dı verdano, mabêndê ey u dınyadê ey dı maneno. Seni kı o zıwan ey miyan dı gırd u vılla nêbeno, insan bı xü ji ê zıwani miyan dı nêreseno. Mısanayena zıwandê xeribi, zey heme çi paketê miyan dı, hadre yena ikramkerdenı. Zey qutiyeda konserwi. Kes ne şeno bewni ro tamdê ay ra, ne şeno boy kero, ne ji şeno cı ra tam yan ji çina hiskero. ınsan bı xwı, teniya wija dı roldê gırotoxey dı ro. Wextê dı ne şeno bıbo tesirkerdox. No zıwan tım insanan ra itaat wazeno, no ji zahf wext insanan xü bı xü rê keno xerib u erzeno werte.
Qeçekê ma yê kı teberdê welatê xü dı gırd benê, herunda entegre biyayenı dı, tehlikê cı yê asimıle biyayeni daha gırdo. Qandê coy vanê niro ihmalkerdenı, çıman ver a nêrawêro u niyerziyo goşan pey. Qandê nê semedan ji na mesala sero, bı şeklê do cıdiya fıkıryayenı u vınderdenı şert u lazım a. Tiyanan dı mısayena zıwanandê binan,dızıwan yan ji bolzıwan biyayenı u çiye kı bıxü ya anê ma heme inan zanê, Labire nê bol zıwanan miyan dı, vanê zıwanê ma yo weş zazaki ra tawiz (ödün) niro dayenı u wendexanan dı wendena cı temin bo.
Duzenı miyan dı gırdbiyayena qeçeki, insanê do harmonik biyayena cı, eynı wextı ferdandê keyi ra, bı cıwatiya dayen u gırotena weşi, qontaxê do hera ronayena cı zıwanê mar ê bıquweti ra rawêrena. Şeklê heyatê xü yê kulturi ramıtenı, berdenı u domkerdena cı ê mirasi kultur ra rawêrena. Verni dı kulturê xü yê tayni, dayen u vıllabiyayenacı fına zıwan, tarix u kulturdê ci ra,insanandê xü miyan dı tarz u sistemanê heyati xü dest vıstenı u weş zanayenı ra ravêrena u bı ê çiyana ameya gırêdayenı.
Bahskerdena sedemandê corênan, serkewtena qeçekiya wendexani, sosyalbiyayena cı, şexsiyet u villabiyayena huwuyetê cı, diney u kognitiv ê do vılla ra yena temamkerdenı.Ney ra,no ri ra keye dı vanê bı şeklê do zanayena bı gan a weş karardena ê ziwani lazım a. Qandê vayey u qimet dayenda cı, hewl bıdeyo u kedapizi, kedamezgi biro xerckerdenı. Wıni nebo rew vıni beno u werte ra werzeno.
No gırwe u wezifeyo tarixi kewna ma mıli ser, kewno may u piyan mıli ser. Ma posenê kı, heme ne wazifeyê xü yê tarixi u namnetewi biyarê ca u qandê coy arıqê çari bırıjnê u keda xü xerckerê.Vanê ma o zıwanê xü yê weş, delal u şirıni ê qefestê hepıskerdi miyan ra vejê u zey mıriçıka a xüser vıradê u bidê pernayenı.Ney rê ji şüphê ma çıniyo.
Waştenda nuştena do newe u amornaya fına pıyabiyayena xeyr amyayenı kena a şıma u serkewtena şıma wazena.
Weşey dı bımanê!
BINNUŞTE (bınnot): Nuşteyê xü yê bini dı ez do bahsê dıkulturey, dızıwaney bıkera.
Tırki ra tadayox: Koyo Berz
Nasyonalizmdê Burjuwazidê
Kürdandı Kompleksê Zazayın
Lejwan Büyükkaya
Hereketê reyayışê mılli yê Zazaistani ewro merhelada awanbiyayı, vıraştış u
xotepıştışê fıkırdê (hewnayıştê) welatperwereyda Zazayandıro. No meyandı
verni Awrupa'dı bı slogan u kampanya "xo bıslasnı kı şar to bıslasno!" ya
gamê rındi erziyay. Neka ji xosılasnayen, ayabiyayen u kameyda xorê wahir
vıjyayen, aya welatê ma u şardê ma miyandı werdi werdi, hêdi hêdi bo ji ca
gêna, kok u riçey veradana. Helbet roja kı hereketê Zazayan xo arêda pêser,
do meydandê politika, diplomasi u zewmbi babetandê mıcadeleya vengê xo
berzkero. Hedefê merhelada ewroy gorê hewnayıştê mı oyokı ma bêrê sılasnayen,
kameya ma, estbiyayena ma bêro qebulkerden. Ey dıma pêrıko waştış u talebê
mayê mılli, politik u demokratiki şenê manidaribê, fahm bibê, rapoşiyê
teyesteyınêda politik. Coraji raşto u ma weş zanê, hetakı Zazay bıxo
persda xorê wahir nêvjiyê u lejê cı nêdê, heqê merdımi çınyokı kes hend tuj
u sert şıro şardê embriyana u xeriban ser. Vanê sıfte derzini xodıkuwı, dıma
şo goçinı şarikuwı...
Fına vanê kı dinê Mıhemedi eşkerayo mado ji qese u vatışanê xo eşkera u
akerde bıkerê. Xosılasnayena ma, vıraştış u xurtkerdıştê kameya (huwiyeta)
Zazaya, verê heme çi Kürdara (Kürdos= Kırdas) abiriyayiş u ciyabiyayişi ferz
keno. Vatışê ma helbet şêligdê (kitle) Zazayan rê nê, çimki o xo zano,
labrê siyasetmedar u rewşenfikrandê marêyo. To kı şêlıgdê Zazayanrê vat şıma
Tırki nıyê, şıma Zazayê, kameyda xorê wahir bıvjiyê, bê problem vıjyenê.
Labrê merdımê mayêkı cephedê siyasidê Kürdandı bı kameyda Kürdeya ca gıroto
ageyrayışê inan ê kameyda xo ser tenekna çetıno u do tenekna wext biyero.
Esastê xodı pêra abıryayışê Zazaya u Kürda biyo mewzubahisê, problem u
krizênda müşterek hem Kürdanrê u hem ji Zazayanrê. Sedemê tarixi u
sosyolojik ê na problem çiçibi u seni amê meydan, lazımo sero vınderiyo.
Kürdbiyayişê Zazayan
Gorê hewnayıştê mı 1927 dı Suriyedı bı awanbiyayışê Cemiyetê Hoybuniya
destpeykeno. Verê a roj u ê tarixi no dınyadı ne Kürdê juo Zaza ze Kürd
vinao ne ji jewdê Zazay xo Kürd. Kam vano zuri keno. Coraji teşkilat u
neşriyatê Kürdan kı serê seserda vistandı çı Ístanbuldı u çı ji cayandê
binandê estbi, miyandı jewêndo Zaza niveneyeno. Ancax no ideoloji u
politiqaya Hoybuni serrandê 1950-1960 idı şa xu birresnê rewşenfikrandê
Zazaya u ina bı kameya (identitet) Kürdeya kaşkerê hereketdê Kürdistani
miyan. Yanê Kürdbiyayişê Zazaya si bıteqiyo verê ney hiris-çewres ser
destpeykerdo u ewro na proses (süreç) aya kena bıgiriyo, peyni bêro,
bıqediyo.
Hereketê Şêx Sait'i dı rolêdê Kürda çınêbi, okı bı ji menfibı. Labrê
Kemalista vat fırset no fırseto ardi xeylê qadroyê ciyê erciyayey darda
kerdi, sırgun kerdi u dıma Zazay helkerdi tepiya, nofın ca bı ca şi
eşiretandê Kürdanê kı paşti dêbi Kemalistan ser. Ne hereketdê Şêx Sait'idı u
ne ji ê Dersımidi sembolê (nişan) Kürd u Kürdistaney çınyo. Aristokrat, beg
u burjuwaziyê Kürda ki veri paşti dêbi Kemalista, bı kay, xapeynayış u
entrikayandê ciya sersem kewtibi, gama kı aqılê cı ame cı sere u sersemeya
cı ravêrdı werışti nafın xorê biyayışira tayê dersi gıroti, Kemalistara
xeylê çi musay, kopya kerd u bı no babeta himê ideolojidê nasyonalisteyda
Kürda Hoybundı rona u ilan kerd. Hoybun misaki milliya Kürdana. Peymanêda
Kürda u Ermeniyana ki Zazaya nêgena hesab u aleyhtê Zazayadıra. Ermeniya u
Kürda welatê Zazaya xeritan sero xo miyandı beş kerdbi u Hoybundı ji nê
beşkerdışi sero ropêkerd. Milleta Zazaya Koçgıridı, Dersimdı u hereketdê Sêx
Saitidı xoverdayê. Serehewardayiş, xoverdayış u potansiyeldê Zazayara Kürdan
u Hoybunciyan waştkı dinyadê teberi hetektı cı ra istifade bıkerê. Avantgard
u intellijensiyayê Kürdanê Hoybuni dınyadê teberirê (xususen Frensız, Ingliz
u Hemilkanıjanrê) hereketê Şêx Saiti u potansiyelê milletda Zazaya ze ê
Kürda dayê sılasnayen. Kürda ewroji hewna na hestanıkra fek nêveradao. No
jew sedemo kı çırê Kürda vato Zazay leteyêndê Kürdanê.
Sedemo bin ma Zazaya bıxora yeno. Gama kı Kürda bı fıkırdê nasyonalisteya
moderna u bı Hoybuniya destbı mıcadeledê xo yê milli kerd, wahirê sınıfênda
hakim a milli u elitêndê bürokratikibi. Serrandê 1950 u 1960idı fıkr u
perspektifanê Hoybuni bı tesirdê hereketdê Barzaniya ji piya werdi werdi
tesirê xo resna miyandê Kürdistandê Türkiyay u hereketê Kürdanê ê ewroy
destpeykerd. No wextıdı zeydê wextê veriya azim u waştışê mıcadele kerdışi
Zazaya miyandı estbı, labrê Zazay qadroyêndê avantgard u sınıfênda mehalli a
liderra mehrumibi. (dewrdê Osmaniyandı Zazaya dewletıdı piyakarey nêkerdbi,
coraji sınıfênda ciya berz a mehalli kı, eşraf, aristokrat u bürokratandê
elitara ibareta çınêbi) No haldı Zazay mecburibi paştiya xo bıdê cayê u xo
çıyêna identife bikerê. Zazaya destpeykerdkı bıkewê hereketdê milli ê
Kürdistani miyan u xo pa gırêdê. Labrê sewetdê nê kariya, yanê kı bışê
mıcadeleyê Kürdistani bıdê, mecburibi merdımina xo u ê Kürda kışta kultur u
zıwaniya bi şeklêdo suni u zordayişabo ji xususen dınyadê teberirê vajê u xo
ze Kürd an leteyêndê Kürda tarif bikerê. Dr.Şıvan kıtabêdê xo dı na raştey
wına ano ziwan: "Ewladê egidê Dersımi ewro ji êyê sewetdê gırotıştê heqdê
mılliya en vernida ref u rêzandê nasyonalistandê Kürda miyandı wezife gıroto..."
Bı kılmeya vajimse şertê sosyolojiki ê cemiyetdê Zazaya u politikaya
Hoybunciya piya bi sebebkı Zazay u Kürdi 30-40 ser qederê xoyê siyasi
jewkerê. Labrê ewro ameyo o merhele kı pêra abiryayişi destpeykerdo u oyo
lez çerxbeno u Zazayê Kürdanrê vanê "Homahafız bıra!"
Nasyonalisteya Kürda-Kopyaya Kemalizmeya
Seni Kemalista waşt herkesi bıkerê Türk, inkar u asimilasyon xorê kerd
politika, welatê milletandê binan ê xo hesıbna, Kürdanji bı o babeta wetenê
milletandê bina Kürdistani sero hesıbna u xeriteyê Kürdistaniyokı vıraşt
tede kam esto vat Kürdiyê. Zazay bi Zazayê Kürdi, Yezidi bi Yezidiyê Kürdi,
u pede şi vat Yahudiyê Kürdi, Fılleyê Kürdi u... Kamokı nê xeritedê cı
miyandı cewiyayê waşt pêrkın bıkerê Kürdi. Vanê " Zazay milletênda cıya niyê,
eslê inan Kürdo" "Zazaistan çınyo, Kürdistan esto" "Zazaki lehçeyênda
Kürdkiya u Zazayji leteyêndê Kürdanê. "Kürdistan reyase mado radyo u
televizyon, mekteb(wendexane) bıdê Zazaya" "Mayê modeldê Baski sero
fıkıryenê" Ma Atatürki ji wextêdi Amasya di qalê otonomidê Kurdan nêkerdbıı
Bahdo se bîı
Abıryayış
Sıfte abirnayişî Awrupadı destpeykerd. Şertê Awrupay neyrê müsaitibi.
Zazayêkı Kürdanra vêşêri persa milli ê Kürdistanîrê gırweyayê Awrupadı
raştey vinê u çımê cı abiyay, kameya xo sılasnê. Zıwanê dayen gıroten, ê
wendışi, ê nuştişı, ê mişewrandê resmi pêrıko bibi Kırdaski. Ze qanunê orfi
idarey hırê-çear Zazay gereko niameyê pêhetek sewetê qesekerden yan
xızmetêndo kollektif zıwan u kulturê Zazayarê. Felsefeyê sosyalizmi, normê
bırarin werdi werdi sıst biyê. Qeçanê şêx, beg, axayandê Kürda tekutek o
çınao sexteokı dabı xora vetê u eştê, bibi nasyonalistê burjuwazidê Kürdan u
bı êrış neheqey u şovenisteya şıyê Zazayan ser. Xora duri vısti, izolekerdi,
werdi vinay, ca bı ca cırê heqaretey kerdı. Zazay sırgundı ji bi tabiyê
diskriminasyoni. Demo ki hirê-çear Zazay amey pêhet u waşt xorê karê,
mışewreyê bıkerê, talo vajiyo kı tenya Türkanra nê labrê belki sıfte xo
Kürdanra bipawê. Nitekim xeylê trajiko kı şewêda külturi ê Zazayan Almanyadı
sedemdê tehditkerdiştê Kürdanra nêviraziyê, iptal bi. Faşistê Türkan
Awrupadı dexi biyê belay u tehammul nêkenê ki Kürdi xorê serbest hereket
bikerê. A roj festivalêndê kulturi u enternasyonal ê Rinkebydı şi Kürdandı
lej kerd u vat şımado beyraqa (perçema) xo tiyadı darda nêkerê u lej vet..
Ínşella do nêqewimiyo, labrê inanbıkerê duri niyo eger rojê Zazay beyraqa xo
dardakerê, nafın bırayê mayê Kürdi bêrê u vajê şimado illaheq beyraqa xo
biyarê war u dımaji tepurep... Asimilasyonê Kırdasanokı no des-pancês
serriyo Zazayandê Awrupa sero esto, ê hewtay serda Türkan vêşêriyo. Hewtay
serrandı Türkan nêşa ma bıkerê Tirki, nê çend serran miyandı xeylê insanê ma
Awrupadı bi Kırdasi! Çırê qe jewdo Kırdas nêbê Zazaı Bê êkı jewfın vanê
pirika mi ji yan maya mı ji Zazaya. Ma qe keso kı piyê cı Zazao çınyo?
mırcani...mırcani...mırcanê bırarin...bêamori
Rojê M.Emin Bozarslan rehmeti Ebubekir Pamukçuy rehmeti Cigerxwinirê takdim
keno u dano sılasnayen, wına vano: "Embaz Ebubekir edebiyatzano u Kürdêndê
mayo Zazao" Wextakı Cigerxwin destê Ebubekiri tepşeno hewneno vera
Bozarslani u bı meraqêna perskeno"Yaho şıma nê Zazay çıçaxrao kerdê
Kürdiı"Bozarslan wına ciwab dano:"Seyda mayê idare kenê işte"
De ma bewnê no karê idare kerdışi do heta çıçax bıramo! Eyni Bozarslan sera
1972 dı Mehkema Diyarbekiridı wına vano: "Esasen Kürda u Türka Lozandı
qerarê piya cewiyayişı gırot u ilan kerd. Zekı Ismet Inonü ji xatiratandê
xodı vano Kürda paşti nêda hereketdê Şêx Saiti."(DDKO-Dava dosyasi s.341).
Ca zano..Ek ame hesab raştey seni yena zıwan!...
Fına Na dosyaya DKKO yo kı Türkiyedı weşanxanê Komali neşrkerdbi bı namedê
Dünyada Kürt Vardir- DDKOnun Savunmasıya `kışta teşkilatêndê Kürdan kı namê
ci Bahoz bi neşır bi. Qadroyê teşkilatdê Bahozi ewro vêşê cı
KDP-Hevgirtınıdı ca genê. Çiyo kı ez wazena qal bikera na dosyadı beşê
estoki qalê zıwandê Kürdki keno. Bahozi gırot no beş teslimê Dr. Nurettin
Zazay kerd kı, o kışta imlayra çımanra ravirno tayê şaşeyêki estê ina raşt
bıkero. Çımki "Savunma" şertandê zindanidı amêbı amadekerden.
Dosyaya Komalidi s. 199 u s. 200 dı qalê Zazaki u nuştoxandê Zazaki beno.
Dr.Nurettin Zazay no malumat kokra hewardao u nêkerdo
nüshada Bahozi miyan. (bewni nüshada ê Bahozi s. 127, 128, 130) Wendoxokı
imkanê cı estê nina hurdına kıtaban bıdo pêver cırê weş beno aşikar kı,
gırdê Kürdanê seni hewnenê persda Zazayan. Gama kı Enstituyê Kürda ê Parisi
roneyê xeylê minaqaşa "lehçeya"virazyê. Dr. Nurettin Zaza u Dr. Kemal Fuad
ji kewtibi nê minaqaşn miyan. Esas pers nabi: Wa Zazaki bêro nuştenî u
wendış yan nêı Dr.Nurettin Zaza pêserokê Hêvi amor 1.riper 21. wına vano: "Lazımo
ma bı heme awaya goşbıdê Kürmancida Hawari ( ez neka nêkewna kardê Zazaya u
Sorana miyan.= "Ez niha xwe têkili Zazan u Soran nakim") Eyni amor u
pêserokidi s.183-190 .Dr. Kemal Fuad vano wa Zazaki tenya ze zıwanê
qesekerden bımano u nêro nuşten. Zıwanê edebi ê Kürdki ê nuştişi ewro
Kurmancki u Sorankî. Eger bı Zazaki u lehçeyandê binanan ji bêro nuşten
ziwanêdo tek u müşterek ê Kürdki do nêşo bêro meydan co raji zırarê cı
esto.Labrê xebata ferhengi (sozlük) ê Zazaki wa vıraziyo kı merdım bışo
kelimandê cıyê orjinalanra istifade bıkero. Ju nuştoxêdo Zaza lazımo
Kurmancki yan Sorankiya tekstanê xo bınuşno, çımki ziwanê edebi ê nuştişı nê
hurdınayê. No jew, ê didin qandêki Kürdi bışê cı fahm bıkerê ki oyo se vano.
Hetta bişo bibo meşhur u namê cı Kürdan miyandı vıla bo ji no lazımo.
Kamo ki xurto o zor keno. Tarixê insanetey heta ewro neheqey sero
vıraziyayo u ewro ji no dınyayo sistemandê neheqey sero domkeno. Şovenisti
kotidı benê wa bıbê, kamci milletra benê wa bibê, demokrasi, aşiti,
bırarinda xelqanrê nêgırweyênê tım çimê xo verdanê werdıştê heqtê şarandê
bini u talankerdıştê welatandê ina. Hetta jewfın zê vergana, gancılan u
heşana danê pêro u herjew esti an belati wazeno vera xo kaşkero, xorê
bıremno. Türkiye Zazaistan ilhaq u işgal kerdo vano tiya ê mıno ez nêdana
kesi. Ideoloxê Faşistandê cıyê kı Anqeredı ronıştê teoriyan nuşnenê u vanê
kok u eslê Zazayan Türko, zıwanê Zazaki ji lehçeyêda Türkiya. Ermeni
xeritanê xo virazenê u vanê Araratra heta Kilikya (Adana) welatê Ermeniyano,
Zazayê kı no wertedı estê guniya ma u ina kewta pêmiyan, kok u riçeyê ma u
ina jewo. Kürdi ji Zazaistani ilhaqê xeritada Kürdistani kenê u vanê xora
Kürdê esli Zazayê, Zazaki ji lehçeyêda Kürdkiya. Intressant oyokı keso dıha
nêvano Zazay çiniyê, yanê Zazayan inkar nêkeno, hirê heme ji vanê estê labrê
her jew vano leteyênda mayê. No jew. Ê dıdın hirê hemeyê ji jew çi sero, ma
u welatdê ma sero lejê pê kenê. Herjewo gıraney dano felsefeyê, idelojiyê u
politikayê kı bişê hemını an qe nêbo qısmêndê Zazaya vera xo kaşkero.Madem
na heqiqeta ma Zazaya esta, lazımo milleta ma haydarê xo bo, şaş nêmano u
heyret nêkero, çımki nê quwetê kı dışmenê pêyê şenê persda Zazaya sero piya
xeylê hesaba virazê, nezdiyê pêbê , piya bidê u biyerê u bıgırweyê. No
meyandı kes şeno vajo kı Zazaya u Zazaistani sero tenya politikayêndê
kolonyalist T.C`y nê, ê Ermenistan u ê Kürdistani ji esta u aya vırazyena.
Coraji lazımo hereketê Zazaya rojê ravey xo merhalada welatperwereyda fikri
ra vejo u ravêrno merhaleda pêserardıştê hereketdê milli ê reyaynayıştê
Zazaistani u ramıtêştê politikayêda milli.
Tay Kürdi neka zanê kı hetdê zıwanira nêşenê êdi neqeratanê "lehçe"dewam
bıkerê o no cihetra bıdê ispatkerdışkı ma Kürdiyê. (Alimanê şarê xeribi u ê
ma Zazayan ispat kerdo kı Zazaki lehçeyê zıwanandê binan niyo, ziwanêdo
mıstaqil( xosero) yo. Coraji icab nêkeno lehçeciyan sero tew kes
vındero.Eger ê xurtiyê se wa biyarê, tenya bı vatışandê belaşana nê, bi
anti-têzandê xo u hetdê ilmiya ispat bikerê seni Zazaki bena lehçeyênda
Kürdki!) Herunda cıdı dest eşto têzênda sosyolojik. Vanê ju xelqê wahirê
zıwanêndo müstaqilbo ji şeno kışta sosyolojikira bıbo leteyêndê milletna.
Zera Yusıfi, sermiyanê Enstitüdê Kürdan sukda S:t. Petersburg`dı verê ney
çend serri serey cı bı tay professorandê Moskovaya kewtbi "belayê"u waştê bı
tezêdê xo ya cıwabê inan bıdo.Projeyêndê xo vıraşt bı u sewetdê nê projeya
tayê Zazayanra paştı waştê. Listeyêda dur u derga imzayan kı miyandê
Zazayandı arêbiyaya u tede pêro teahhüt danê kı Kürdiyê u xo Kürd vinenê. Na
lista gama kı resê destdê sermiyandê Enstitüdê Kürdan Zera Yusufi ay do
teoriyê professorandê Moskvay puç bıkerdê u bı no metodda ilmiya ispat
bıkerdêki Zazay Kürdiyê, do bivatê, faktorê sosyolojiki ê lengvistki serra
yenê u cıra dıha muhimêriyê! Ma cırê vat kı na lista tenya şena Zazayandê
Kürtçiyan miyandı vırazyo u ê ji hetdê sosyolojikira Zazayan temsil nêkenê.
Dıma Zera Xatunı no projeyê xo sekerd se nêkerd ez nêzana.
Verê ney hewt-heşt serri ma Kürdandê Sowyetistandê keanira musay kı wextê
Stalinidı xeylê Zazayê mıntıqada Batumi bı zora surgunê Kazakistani biyê u
neka wıjadı çend dewê kı nezdiyê pêdê tede cewiyenê, hewna zıwan u kulturê
xo muhafaza kenê, xususen Tosınê Reşit u zewmbi rewşenfıkrê Yezidiya jew fın
şınê u halê ina perskenê, cıya elaqeder benê. Tay rewşenfıkrê kı ma pê
sılasna (jew ninara Celiê Celil) wija di qalê estenda amorêda wertedê 10
hezar u 40 hezar Zazay" kerdê. Sedemdê dostaney, pêsılasnayış u
Zazabiyayıştê mara hem ê bibi kêfweşi hem ji ma. Ma vatê rojê biro mado
mıheqqaq şırê meymaneyda Zazayandê xo ê Kazakistani. Xanıma Tosıni, Nura
Cewahiriya muhterem cıteyê lepıkê xasekê rengıni u destana vıraştey hediyeê
ma kerdi u vat nê Zazayanê Kazakistani bi destandê xoya vıraştê, ez ninan
şımarê hediye kena. Nê cıtê lepıkê xaseki ewro ji keydê mı dı dêsa
dardekerdeyê. Prof.Qanatê Kürdoy ji wexto kı nê Zazay hewna Batumra sırgun
nêbibi inan miyandı u zıwandê cı sero tehqiqêdo lenguistiki vıraştbi. Gorê
vatışandê Kürdandê Sovyetiya Kırdaski u Zazaki dêbi pêver u kerdbi ju kıtabê.
Tosıni nan vat no kıtab ma Kırilki ra tadao herfandê Latinki u ma wazenê
sewetdê neşrkerdışıya no bıreso Swêd. Waştıştê inan serra ma no kıtab ard
teslimê merdımandê Federasyondê Kürdan ê Swêdi kerd kı ê ji ey
neşrbıkerê.Serda 1987idı. Camêrdo kı o kıtab ma teslim kerd kı şexsen ji
wahirê ju neşirxaneyêbı, heta ewro ji o kıtab neşir nêkerdo u wexto kı ma
ardo cıviri ji tım vato pereyê mı çınyê. Halbukı ma pêro zanê imkan u
raşteya neşrkerdışi welatêdê zeydê Swêdiya seni u çutır hawaya!. Ma birê
dostê xo Celilê Celilê ser. Celil ze alım, tarixzan u folkloristêdê Kürdan
ameyo sılasnayen. Coraji rewşenfıkrandê Kürdan miyandê qedr u qiymetêdê cı
esto. Par-pêrar rojê Celil sewetdê konferansêna amebı Stockholm. Ma pêdı
serweşey kerd tepiya mı cıra halê Zazayandê ma yê Kazakistani pers kerd.
Vınderd.Hewna çımandê mı miyanra u vat vıjadı Zaza-mazay çınyê! Eyni Celil
pêseroktê Berhemidı roportajêda kı B. Baran cı dı keno do iddia bıkero kı
persa Zazaya hemverdê hereketdê Kürda terefdê dışmenana erzeyaya werte.
Xeylê nuştoxanê bina ji no fıkr kerdo ze qanık u xo fektı cawenê, goya persa
Zazayan MÍTi, Dewleta TC´y eşta werte. Ícab nêkeno nê safsatayan u wahiranê
cı kes tek u tek namekero u bınuşno. Wa ê xora bışermayê u bı na bêhürmeteya
persda milli ê şaran. Meştı rojdı êdo bı kamci riya bivjiyê huzurdê şêligdê
milletda Zazayan u ê Kürdan, wa xorê ê bıxo hesab bıkerê! Celilê Celil vano
Kazakistandı Zazay çınyê, labrê cıtê lepıkê mınê rengini, xaseki, destana
rêsayey neqişnayey kı nê Zazayan vıraştê êyê kêdê mıdı dêsa darda kerdey u
estiyê!
Hereketo milli ê reyayıştê Kürdistani gama kı fek teori u fıkırdê
sosyalizmira verado do meydani nasyonalistandê burjuwazi u ideolojidê inanrê
terk bıkero. Persda Zazayandı u persandê binandı zaaf u xetayê kı estê u
hereketê Kürdan nêşeno bıkewo rotayêda bı sıhhet, kı cıra pawyena u yena
waştış, nê sedemanrayo. Kompleksê Zazayın u haletê reaksiyoneri kı hemverdê
Zazayadı ameyê u yenê gıroten pêrıko aidê nê dormarandê (çorşmandê)
nasyonalistandê burjuwaziyandê Kürdanê, durira nezdi elaqeyê cı bı
sosyalistandê Kürdan çınyo. Coraji sosyalistê Kürdan u Zazayan, qewetê
raşteyê azadiwaştox u xelaskarê milli ê hurdemina mılletan, bındê
mesuletayda bardê vıraştenda şertandê piyabestin, jewbiyayen u hemkareydırê.
Şerto verni, qebulkerdiş u ihtiramgırotışê kameyda milli ê Zazayano. Dayen u
gırotena politik u diplomasidı ji şerto verni reyna muqabilen pêjewmbini
sılasnayışo. Pêro xelaskarê milli u sosyali kı TC´ydı mıcadele danê sewetdê
serkewtenı tek kulmık biyayeni rê ihtiyacê cı esto. Ek bi tek kulmıkê
hemverê dışmeni, do bivineyo u bıcewiyo kı o seni pılıngêdo kaxetıno!
Zeritenık
Faruk Íremet
-1-
Ê çı çımıyê
dı sıyayeya por dê to dı
arweşê
şanı
zerıtenık
no çı xezeb o
qesba camerdê nê welati
xırxızeya şanê mın o tariyê xori dı
ê çı fixaniyê
ê fixani, ê tenya biyayenê.
Tenya biyayena fışıngê to yo enbazo.
Tı mı ra pers kerd
mı ra cevabê persê to bê zıwano
bê zıwano ay desti gırêdaye
kamcin name bıda cı?
Nameyê nêy çi çıçiyo?
-2-
Ma vızêr nêbi
mı a cınya serdê pırdı vinaya
porê cı bı vaya
rengê konstnerê vıraştê
çıçıkê cı
werdenê...
vêyşaneya qeçekê ay bi.
Fixan,
fixan a zerida yaran...
û ê hezaran bi
nımnayena ê çidê xeribey bi
o zi, ze vewrda tozanı
ma ra dûri pera
perayena
halûnê
koyê zerıda dırbetına tenya biyayenı.
-3-
Bejnê to ya şermiyaye,
şermayeyê çımandê mı dı
çımanê mı
ze rengandê konstnerı
dest nêdaye
ne zi leymın bi.
Hey delalo, welatı bındest,
serehewedayena zerida mın a kehan
newe biyayena zerida mı
ka, koti dı mend
pêlê nımnayeya qelema mı?
Tırba cı,
tırba komutanê şehidan
komutanê dardabiyaye
dı bındê azadiya kıhoya azmını dı
Xu nêda dest
arweşê şewa zeritenık
HEWN DI MI ŞÊX SEÍD DÍ
Koyo
Berz
Wınyaya, azmini ser ra,
Hewran miyan dı,
Estorêda sıpê ser o,
Merdımê do nurın o erdiş sıpe asa.
Ver a koyandê welatê ma ya,
Çıhar lıngan ser estorı dêbi remro.
Zekı bıperno wıni ameyê.
Çımandê cı ra nur rıjyayê.
Nur varayê u vılla biyê,
Welat u şardê ma ser.
Zerq u tirandê roji miyan dı,
Bı lez u bez a ver a cêr,
Ver a wardê bawkalan biyê.
Bê aras u nefes gıroten a,
Perayê, perayê u ameyê.
Demo kı nezdi koyan bı,
Estora xo kerdı sıstı.
Nerm-nerm, hêdi-hêdi war bı.
Ame, ame u ame.
Hetê
war u welatê ma ya.
Hetê dew u sukandê ma ya.
Hetê qewm u şardê ma ya,
Vırara cı akerdê war biyê.
War bı, war bı u ame.
Bı vırara, vırarı akerdena,
War bı, ame u kewt,
Meydan u çarşıdê Diyarbekıri miyan.
Xeylê çarşi miyan ra,
u çorşmedê Diyarbekıri ra geyra.
Bahdo estora xo werzanê lıngandê peyni ser.
Lıngê cı erd ra açıknay u pernê.
Bı pernayena estora xo vetı,
Bırca belek a Diyarbekıri ser.
O wext mı sınasna.
Pil u Pirê ma Şêx Seid’o.
Fınê hetê Xarputiya,
Dımı hetê Piraniya,
Hetê Sêwreg a,
Hetê canandê binan a u dıha u dıha,
Hetê sukandê Dımıliyan a,
Wınıya, wınıya u wınıya.
Vınderd u zahf xori ra,
Zerida xo miyan dı axiyê antı.
A axiya cı bi gülbeyê hewran,
Welat u sukandê ma ser ra,
Vılla bi u bi tewrdê hewran.
Ri u çımandê cı ra,
Nur varayê u rıjyayê.
Vayê xerbi dayê erdişda cı ya sıpê ro.
Zey pewlandê vewra,
A erdişa cı, cı ser o vaydeyayê.
Labırê zerey cı,
Lanet wendenı ra pırr bı.
Pize u zeriya cı cız-cızı kerdê.
Gef u lanet wendenı ver.
Wınıya, wınıya u wınıya.
Hetê welat u şardê xo ya.
Bahdê wınyayenêda dur u dergı,
Estorda xo ser ra,
Destê xo kerd berz,
U gışta xo ya şehadetı kerdı derg,
Hetê şar u welatê xo ya.
Wına veng kerd a mılet a xo u va:
Şarê mı, şarê welatê mı!
Şêr u keleşê mı, bewnirê mın ra,
u goştarey a mı bıkerê.
Qe şıma yê verniya xo vinenê.
Fıkırênê, ferq kenê u zanê?
Şıma berey nêkewtê,
Dahwada xo rê wıhêr vıjyayenı dı.
Labırê ez o vinena u ferq kena.
Şıma peyra mendê u berey kewtê.
Werzê, werzê xoser.
U fınê çorşmey xo bewnirê.
U bı çımandê xo ya bıvinê.
Bew eşirê Ereban ji heme,
Bi wıhêrê dewlet u dezgan.
Labırê şıma yê hewna,
Ca u herunda xo dı amorenê.
Hewna destandê dışmenan bın dı rê,
u destandê inan bın dı nalenê.
Şıma zanê,
Dem o yeno u ravêreno.
Seriyê dindeyênê u zey awa şınê.
Zıwanê ma yo destan bın dı naleno.
Asimıle beno u pede şıno.
Kültür,
edet, tore u folklorê ma yo,
Talan u wêran beno.
Heme çiyê ma yo lıngan ver şıno.
Vanê şıma werzê xoser.
Dest u doşiyan pêdê,
Heme piya jewbê u nêverdê.
Werzê, werzê şarê ma Dımıliyan.
Werzê pay, werzê dest u lıngan ser.
Warê hewldayenı u jewbiyayenı dı.
Sere hewadê u xover bıdê.
Jewbê kı, şıma qüwet bê.
Qüwet bê kı, şıma bışê welat u şarê xo,
Destandê dışmenan bın ra,
Vejê, bıreynê u azadkerê.
Vejê, destandê dışmenan bın ra vejê kı,
Ma ji zey şarandê dınyay,
Xoser, serbest u serdest bê.
Heyatê do weş u rumet bıramê.
Ma heqê ma niyo u çıniyo?
Ma ji zey ê binan a,
Serbest emır bıkerê u heyat bıramê.
Işte Pil u Pirê ma Şêx Seid’i,
Şardê ma rê wına vatê.
Qısey xo qedinay,
Fına hetê azminiya peyser,
Estora xo pernê u çıman ver a vıni bı.
Hol biya xoser kı, çiyê çıniyo.
Nêvanê hewn bı mı di bı.
22-05-1995
ROŞAN HEQÊ TO JI NÍYO
Mextelıj
Lê dayê, to ez new mengi xo pize dı wegrota.
Bı ninayana, bı loriyana, bı deyran a ez gırd kerda.
Ewro zi qandê ma, to xo eşt adıri miyan.
Kêberandê zindanan vero, veyşan u teyşan verda.
Qandê qeçan dê xo, tiya gan u rıhê xo dana.
Lê dayê bes niyo, do qe peyni niro u bes niyo.
O kı to qandê ma ant ı, lê dayê besniyo.
Qandê ma to xo eyşt adıri miyan u veşna.
Axx dayê ax, ez zana qesıba to ya seni veşen a.
Seni tiya qültıki ken a war u xo pize dı bermen a.
Lê dayê ma do seni nê deynanê to bıdê.
Ma do seni heqê to pey dı dewrê to kerê.
Ax dayê ax, çırê no qederê to hındayê xırabo.
Qandê çıçi tiya hendayê derd u zahmeti ancena.
Ma no qeder o xırab, qandê to nuşneyayo.
Qe, qe tı do rojdê rojan roşnayi nêvina.
Qe, tı do nêhıwa u zey şari kêf nêkera.
Ez zana, ez zana to rê kêf u hıwate çıniyo.
Ez zana derd u külê qesıbada to nêqediyeno.
Ez zana emrê to do zahmeteya ravêro.
Do kêberan dê zindanan ver o bıqediyo.
No dıya çırê hındayê xırab u bêbexto.
Çırê to rê rehetey u kêf weşey çıniya.
Lê dayê, lê dayê, bêri rayê ma musnı.
Ma do nê heq u deynê to seni bıdê.
Tı do nê heqê xo seni ma rê helal kera.
Ma do seni u çı hesaba nê bari bınra warzê.
Dayê qandê ma tiya xo qazixi kena u veşnena.
Bê to kamci qülê bıni Adem i şêno.
Qandê qeçandê xo na juwerı bıkero.
Xo berzo ravey, qazaxi kero u bıveşno.
Lê dayê derd u külê qesıbada to .
Amordena nêqedênê u peyni ninê.
Van ê, ewro heme ca u dınya dı rojê ceniyan o.
Van ê, ewro heyştê Adari yo.
Lê dayê, ma qe tı ceni niya.
Qandê çıçi tı miyan dı çıniya.
Qandê ıçi cay to tey veng mendo.
Ez, zana dayê, az zana qandê çıçi yo.
Qeç ê to yê zindanan dı ra ya to pawen ê.
Ê yê to ra paşti u qüwet wazen ê.
Qandê coy tiya nêşêna bêra miyan.
Qandê coy cay to tey veng mendo.
Dayê, qe emır dê to dı roj ê to do niro.
Güneyê to, qandê kı tı maya,
Güneyê to, qandê kı tı cıniya.
Güneyê to, Qandê kı tı maya hepsiyana.
Vajı lê dayê, tı do çı wext bıhüwa.
Roşnayi kewa u kêf bıkera.
Vajı dayê tı do çı wext hera kewa.
4-10-1988
Faruk İremet
Verê heme çı mı waşt kı êyrê derd u külê xü vaca. Labırê ey qe goştareya mı nêkerdê u ser o jı mı ra ecız bıbı. Ez zı xü ra bê teqet mend bıya. Lo ma kê goşdareya hêş ü derdê mı kerdê. Kê waştê kı, mı hetı roşo u raya raştı mı mısno, nışan bıdo. Ez ronıştı bıya u nê çıyan ser o fıkıryayê. Ez tıp u tenya bıya . Kêye dı, kes mı hetı çını bı... Kes çınê bı, labırê mı waştê kı bıqıra...Mı waştê kı gunı u derdê xü, zeredê xü yê külını ra veja u berza teber. labırê mı nêwaşt kı barê xü yê gıranı berza qolınc u mıldê jewnadê bını ser. Ax külê mı, külê mı zaf gıran bı.
Suro, tenya ronışt bı, derd u külê xü fıkıryayê. Ey zana yê kı, o heme derdanê xü dı bê enbaz bı. Ey zanayê xerıbey dı enbazey u dostey merdı bı u xemê kesı nê bı. Suro, heme çıyê kehanı, famılye, dost ü bırayanê xü fıkıryayê. Suro emşo tenya bı. Dostê cı cıxare u qedeha cı bı. Qedeha cı veng nê bı...Qedeha cı awda şêrı ra pırr bı. Keydê cı ra boya şamı u araqı ameyê. Kêye cı ze adır kewtê çımandê cı ver. Suro kêydê xü ra ecız bıbı. Waştê kı kêye re bıvıcıyo teber, şıro xü rê çend enbazı bıvıno u bı ınan a weşey u nêweşeya dınyay bıvıno. Tehlılê xü yê dınyay ser, ınan rê vaco. Suro fıkırya u fıkırya "Ez kamı rê telefon akera, kamı rê nıyakera?" Nê, nêê, kes çınê bı Suro cı rê telefon akero u teorıyê xü yê dınyay ser, analızê xü yê felsefı ser akero u mınaqaşê cı bıkero. Nê, nê kes çınê bı. Labırê ey fına telefon werzana u kewt reqamandê telefonı ser. Bı gıştan dê (telı) xü ya reqamê telefonı vılêynay. Xerıbey dı zerıda cı dı külêdo bol gırd bı. "Ka wextê ma yê şêrey? Ka wextê ma yê camêrdey? Ka, kam ma sınasneno? Tıya dı ma kamı yê?"
-Elo maya mı, ez Suro. Elo maya mı vengê mın o yeno to?
Telefon dı veng weş nıyameyê. Xırxıra telefonı zehmetey vetê. Qıse kerdenı zaf zehmet bı. Qandê coy, Suroy vengê xü kerd vêşı u qıra.
-Elo, maya mı rıh u ganê mı, tı senına? Elo, hı vacı e...e...e... Ez zaf rında. Şıma senınê? Lê, e...e...e...Mı va tı senına u mı va, ez zaf rında.
Çımê Suroy hersan ra pırr bıbı, nêşaye kı qısey bıkero. Qesba cı dı adıro sur, kılı (alaw) tepışt bı. Tıya dı kes kesı rê dost, enbaz nêbıyê ü u nêvıcyayê. Tıya dı tenya dışmeney u pızesıyayey estbı. Labırê Suro'y nêşayê bıyaro zıwan u marda xü rê vaco. Derd u hesretê maya cı, cı rê besıbı. Suro'y nêwaştê kı, maya xü bardê tewatenda janandê xü bındı verdo u a zı şırıkê derd u külandê xü kero. Qandê kı derd u külê ay xü ra ay rê besı bı.
-Suro, lacê mı maya to, to rê qürban bo. Tı senınê lacê mı? Tıya dı enbazê to vanê Suro xınt bıyo. Suro har bıyo. Lacê mı estuna keydê ma, vacê lacê mı derd u tewetananê xü marda xü rê vacı. Dostê merdımıyo en nezdı maya medımıya. Vacı lacê mı, vacı mı rê derdê to çıçıyo?
-Maya mı...Qürbanê çımandê to yê sıyayan ba. Ez raşt vana, ez zaf rında u qe derd u kederêdê mı zı çınıyo. kam to rê ê çıyan vano se, o heywaney keno. Pıze sıyayey keno u ma nêanceno.
-Ez nêzana, mı wunı aşnawıt u qandê coy mı waşt kı to dı qısey bıkera.
-Maya mı, ma çıyêdo wunı bıbo ez to rê nêvana. Maya mı ez nêşena vêşı qısey bıkera. Tı zana telefon tıya dı zaf gırano u ez bı xü zı bêkara u quwetê mı çınyo veşı qısey bıkera.
-Lacê mı estuna kêydê ma, weş bewnı xü ra u qe çıyê zı xü rê derd mekı. bıray to u wayê to zaf rındıyê. Selamê cı to rê estê u zaf selamı kenê.
-Maya mı selamê mı zı ınan rê u enbazandê mı hemını rê estê. Selamanê mı hemını resnı, elbet rojê ma do pê bıvınê. O wext do bıvınê kam xınto.
Suroy têlefon gırot ü hêrsê çımandê xü wüşk kerdı ü xü rê, dınyadê xü rê xeberê pısı day ü şı hetê mıtbaxa ü verê honıke (büzdolabı) akerd ü xü rê bırayêda serdı akerdı, ması ser ra cıxareyê xü yê "Look" ra cıxareyê vet ü bı adırge dê (çaqmaq) xü ya vıst acı. Cıxare yê xü yê derg ra dünêdo (düman) derg ant ü zereyê xü bı ey a roşnayı kerd. Dıma dün fek ü zıncıda xü ra verada teber ü havay mıyan dı dün vella kerd. Suro fıkırıyayê... Suro bêhal ü bêtaqet bı. Maya cı, cı ra halê cı pers kerdê. Enbazanê cı heqdê cı dı çıyê xırabı resnay bı welatê cı. "Enbaz... May ü warda enbaza n.. kê (n..)yo namüstê ınan kı, tıya ra têlefon akenê kêyı rê ü vanê ez xınt bıya. Namüstê hemın n.. Ez nêzana nê mı ra çıçı wazenê. Mı sekerdo Homa." Suro destanê xü akeno hetê homa ya; "Vacı la Homa...Mı sekerdo." Homa cı rê çıyê nêvatê ü Homa ra veng nêvıcyayê. Homa bêveng bı. Ney zı Suro hêrs kerd. Qandê çıçı Homa cı dı qısey nêkerdê. "Homa vengê mı no yeno to. Mı kesı rê qüzılqürt nêvato. Homa, mı rê cevap bıdı." Homa fına bêvengı bı. Suro fına hers bı. Suro no fın Homa ra ecız bı. "To zı paştı nêdê mı u mı rê qeleşey kerdı. Tı zı neheqey ra hez kena."Suroy bı Homadê xü ya qısey kerdê, têlefonı dapıro labırê Suro nêwaştê kı cevap bıdo. "Enbazê mı gêyrenê mı. Namüstê enbaza n.. Têlefon kenê keydê mı rê u heqdê mı dı qısey kenê. Ez xınt bıya. Xıntı marda şıma n.."
Suro dapıro şı wededê (oda) ronıştenı dı cılı sero ronışt, bıra ü cıxare destê cı dı bı. "Bıra ez qe bıra hez nêkena. Qandê çıçı mı "cın"ı heme şımıtı. Bıra hemaleya. Bıra." Suro cadê xü ra werışt ü şı hetê kıtablıxıya ü wüca ra albümê xü yê wêney (resımı) ardı. Suroy nêşayê lıngandê xü ser vındero. Helı-helı bıyê. Emşo Suro ze fıtıl serweş bı. Suro wêneyê albümı akerdı ü mıyandê albümı ra heme wêney vetı teber ü taydê cı dırnay, taydê cı zı xo destê qat kerdı ü eştı masa bın. Tenıya hırê wêney nêçırnay ü nêeştı. Ê zı veraday ması ser. Jew wêne ê keydê cı bı, jew ê waştıda cı bı ü jew zı ê ey ü enbazandê cı bı. Wextê koyan ü kepıran. Wextê lejı heqı ü gerılatey. Wêne dı bı enbazandê xü ya gowendı antê. Tay enbazandê cı destı zı keleşê bêbextı, kozıkan dı nobetı tepıştê. Hemını Suroy ra hezkerdê. Suro qandê ınan zaf mühım bı. Labırê nıka qıymetê êy çınê bı. Cı rê vatê xınt. "Ez xınta hı, pıyê şıma ü maya şıma xınto. Sıpey herıno. Hı, ez xınta." Têlefon fına dapıro Suro nêzanayê cevap bıdo yanzı nêdo.
-Hej, det är Suro.
-Hej, det är Suro. O çıçıyo Suro. Heta nıka to qe Swêdı cevap nêdayê. Verı to vatê "Selam ez Suro". Nıka Swêdı qısey kenê. Nêbo nêbo tı xınt bıyê. Vengê to zı wünı weş nıno. çıçı yo tı fına şımenê? Keko şımıtenı rınd nıyo. Meşımı keko, meşımı. Bew tı do xınt bıbê. Bew ez to rê vana, dıma mevacı kı Mehmedı mı rê nêva. Vengê mın o yeno to.
Suroy nêzana yê kı çıçı vaco. "Xınt. Mehmed zı vano ez xınt bıya. Nê mı ra çıçı wazenê. Mı nınarê çıyê nêvato. Mı herdê nınan rê ço nêvato. Nê mı ra çıçı wazenê."
-Elo Suro vengê mı yeno to.
"Mehmed, enbazê mı no kehan. Ma koyan ser o pıya bı. Mı çend fını o merg ra reyna. Qül ü kütıkê mı bı. Her wext mı rê vatê; (Vacı qomütanê mı) nıka zı mı rê vano tı xınt bıyê. No senıcesaret keno, mı rê wüna vaco."
-Elo Suro vengê mı no yeno to.
-Vengê to yeno mı. Mı aşnawıt, to mı rê çıçı va. To mı rê va xınt, wünınê. Xınt dı marda to n.. fına mı rê têlefon mekı, tamam.
Suroy cewabê enbazdê xü nêpawıt ü têlefon gırot. Têlefonı fına dapıro labırê Suroy nêwerzana. Suro zar-zor werışt lıngan ser ü şı mıtbaxı ü honıke ra xü rê bıra ardı. "Mı rê vanê xınt" Bıra cı destê dı vıcya balkon.
Kêyê Suro qatê pancan bı. Balkonê cı gırd ü weş bı. Zere dı têlefon dayê pıro. Suro balkon dı heyalan mıyan dı bı. Pıyê cı serê veror merd bı ü ey pıyê xü nêdı bı. Cay tırbda cı zı nêzanayê. Enbazê cıyo en nezdı ‹sotek verê new rojan kuçe dı bı lacdê apdê cı yê delalıya pıya amebı kıştenı. Ax delalo, to senı şa mı tenıya veradê no dınya dı. Ax bırayê mın o delal. Ya tı enbazo ercıyaye. Ya tı ‹sotek. Ax...Axxx.. Suroy, nêşayê lıngandê xü ser o vındero. Serê cı weş bı
-ll-
Bı hêşa bi. Tenya, bê veng U sokır. Kesêcê çınê bi. O tenya xü nê, embaza xü zi fıkıryayê. Ma nıka nê bi, pê hetı bi. Bı çımanê hêrsi pêrê bewnay. Çı çax ameyê pê het, heş u keder ina bê heş veradayê pêhetı. O çax derya, koy u kerey goşdarey nêkerdê, nê hesyayê qirin u bê vengeya ina. ina, bıbi parçeyê naturi. Zey heran, zey daran, zey awı ina bıbi malê naturi. Kes nêşayê ina cayê xü ra werzano, bı abırno.
-Mı fam nêkerd, tı qandê çıçi şırê? Ma bes niyo ez to hetıra, rojneya çımê mı. Meşo...Qürbanê to bena, meşo. Ma tı nêşenê, tenya vınê goşdareya mı bıkerê? Tenya vınê... Ax dılo, ax dılo, ax homa tı çı heşi veredanê pizeyê merdım...
Çımê cıra hersi rıjyayê erd. Erdê çolı, bı hêrsên çımanê eya kewtê şehwet. O zi nêy zanayê u vinayê senin erd bı hersên çımên cıya bıhal biyê. Erdı zi qeçek wazeno, erdı zi wazeno qeçek vırazo. Vırazo kı qeçeki bıbê wêhêrê erdan. Bıbê homayê hinsanan..
- Ez raşti zi xint biya. Eger ez xint nêba qandê çıçi enbazanê xü rê xeberi pisi dana. Ez xinta... Ez xinta. Kam xinto? Ez xinta. Neheqey bi raştey, qandê çıçi mı Mehmedi rê xeberi pisi da? Mehmed heneki hez keno. Ez zana o ehlaqê cı yê henek esto. Ma mı bı xü bı ê ya henek kerdo. Qandê çıçi mı zerya cı çıkne? Çı heqê mı esto zerya cı bışıkna? Gere ez telefonê êy bıkera u üzürê xü bıwaza. Bı nameyê homa, Mehmed xırab niyo... Gere merdım hemver enbazanê xü wuni nêkero. Merdım qıymetê enbazanê xü bızano. Eger merdım qıymet nêzanıbose merdım tenya maneno. Labırê ez bı xü tenya biyayen ra nê tersena. Tenyatey mırê daha weşo. Çı wext hinsanê xü tenya his bıkerose beno tenya. Ez tenya niya. Zaf hinsan mı hezkenê u zanê ez kama. Ina zanê ez kama. Labırê ez bı xü zana kı ez kama? Nê ez nêzana.
Suro, fıkıryayê u halê xü ra qe kêfweş nêbi. No heme hereket u qıseyandê cı dı xü mısnayê. Seét miyan dı wext rafêryayê seét dıwês (12), biyê seét vızt u çıhar (24). Rojamor (teqwim) roja, sera u menga vırnayê. Suro vına éyni cayê xü dı bi. Qandê Suro, qe çiyê nêameyê vırnayış. Ode, mıtbax u heme çiyê cı leymın bi. Eger enbazanê cı yê kıhani halê Suro nıka bıvinayê inan nêkerdı kı no Suro yo. Labırê no Suro bi. Suro yo camêrd u qehreman...
-Dırrrr....Dırrrr...Dırrr
-Kamo?
-.........
-La kamo?
-……….
Vengê müzikı hendı vêşi bı kı, veng nêşiyê teber. Yanzi veng nêameyê Suro. Suro şı hetê teyıba u vengê teyıbi nızımke u vına perske.
- Kamo? Vem är det?
- Ez a, ez a Suro, bê kêveri akı.
- Mı vengê to nas nêkerd. Tı kamê?
- Ez a la. Ez Mehmed.
- Tı qandê çıçi amey? Tı mı ra çıçi wazenê?
- La akı. Ez Mehmed. Enbazo delal bê kêveri akı!
Suro nêzanayê çıçi bıkero. Ze awa germo keleynaye sere yê Suroy ra ame cêr. Suro, ze rıwendê miyanê taway dı, heleya... Rıhê cı, zeriyê cı bi babetna. Suro rema mıtbax çekmece ra kardi yê goşti vet...
-Ez a sekanena. Çırê mı kardi vet. Çardes (14) werdeyê mı esto) Çırê ez êy nêvecena. Ma mı qandê çıçi çardes werde gırot.
Suro, bı vınê dı xü eşt ode. Bın balışna yê xü ra çardes vet u güle da vek..,
-Dırrrr...Dırrrrr...Dırrrr....Dırrrr
-Suro, enbazo delal bê kêveri akı. Ez wazena bı to dı qısey bıkera. Ma enbazê pê yê la. Ma ra xırabey nino kesi. Enbazo delal...
Mehmed, destê xü verada bi ca yê posta u wuca ra qirya yê. Suro kewt bi wel-wele. Suro vına rema şi mıtbax honıke ra (buzdolabi ra) cinê şuşey vetı u xü rê wedehê pır kerd. Qedehê xü ra çend qülti gırot u bewna nêbeno heme cini ant sere yê xü.
-Dırr... Dırrr...Dırrrr...Dırrrrrrr
-Suro, ez zana tı kêye dı rê bê kêveri akı!
Suro destê cı dı çardes werde ame hetê kêveriya;
-Şıma yê mı ra çıçi wazenê? Şıma yê wazenê mı bıkşê. Şıma yê wazenê mı xınt bıkerê.
-Enbazo delal, tı xint niyê. Ma ez to u tı mı nas nêkenê. Bıra bê kêveri akı ma tayın qısey bıkerê. Ez üzır wazena. Mı ef kı. Qomıtano delal bê kêveri akı.
-Mehmed. enbazo no dınya dı mı rê ca çınyo. Ez nêy weş zana. Tı nê gere ez to ra ef bıwaza. Ez nêzana mı qandê çıçi to rê u maya to rê xeberê pisi daya. Tı nêy weş zanê kı maya to qandê mı ze maya mına bi.
-La tamam tamam bê kêveri akı. Bew şaro goşdareya ma keno.
-Şar! Kamcin şar. Ma weş tı tenya niyê? Hı mı nıka fam kerd. Tı tenya niyê. Şıma yê wazenê mı bıkşê.
Suro vına rema hetê mıtbaxa u vına qedehê xü bı cina pır kerd u ant sere yê xü.
-Ninayê wazenê mı bıkşê. Sanki ez nêzana, heta nıka çend enbaz ameyo kıştenı. Nina mı wazenê bıkşê.
-Suro...Suro...
Suro destê cı dı çardes werde ame korıdor.
-Şıma yê wazenê mı bıkşê ez zana u ez zana tı tenya niyê. Tı bı xü va; "Bew şaro goşdareya ma keno".
Teber ra, Mehmed huwa u Suro hıwetena Mehmed aşnawıt;
-Tı mı rê hüwenê... Wuni yo... Tı mı rê huwenê...
Suro çarde werd da hetê kêveriya..
- Teq teq teq teq teq teq teq teq
- Birê la, Birê.... Ez kesi ra nê tersena. De birê ha...
Suro, heyşt (8) güle teqna bi. Bonê baruti u adır kewt bi miyanê koridorı. Suro, nêzana yê sekero.
-Mehmed, Mehmed...
- Mı rê çiyê nêbi. Bê
kêveri akı.
- Teq teq teq teq teq
- Suro, bew güle yê to qedyay bê kêveri akı.
-Nê... Güle yê mı nêteqna jew mendo.
-Teq...
Zere ra vengê güle yê badêyên u vengê no "Ax" ame. Mehemd, ser merdivana dı xewırya... Zere ra vengê no "Xırrr xırr" u teber ra zi vengê erebe yê polisa ame yê...